مالیات صادرات نوعی مالیات بسیار قدیمی است و از نوع مالیات بر ارزش افزوده و مستقیم به شمار می رود که به شکل عوارض گمرکی بر کالاهای صادراتی از یک کشور به کشور دیگر اعمال می‌شود. این نوع مالیات، ابزاری برای دولت‌ها جهت اعمال سیاست‌های اقتصادی و تجاری خود به شمار می‌آید. این نوع مالیات به برخی کالاها تعلق نمی گیرد و در برخی شرایط به پرداخت کننده مسترد می شود!
اگر کارت بازرگانی دارید و در حال صادرات و واردات هستید و یا یک شرکت صادراتی هستید، حتماً می دانید که در سال های اخیر تحولات بسیاری در امر مالیات صادرات شرکت های صادراتی و واردات درایران رخ داده، دراین مقاله از رایان محاسبان، مالیات صادرات را بصورت جامع بررسی می کنیم و نکات ظریف آن را شرح می دهیم، همچنین به بررسی ابعاد حقوقی و اقتصادی آن خواهیم پرداخت ؛ با ما همراه باشید.
اصول حقوقی مالیات صادرات
در قوانین بین المللی و حتی در حقوق بین‌الملل، تجارت، آزاد است و اصل عدم وضع محدودیت بر صادرات و واردات کالاها به رسمیت شناخته می شود، با این وجود، دولت‌ها می‌توانند در چارچوب قوانین و مقررات خود، استثناهایی برای این اصل در نظر بگیرند. وضع مالیات صادرات، یکی از این استثنائات است.
در ایران، مالیات صادرات در قانون امور گمرکی و همچنین قانون مالیات‌های مستقیم مورد بحث قرار گرفته است. بر اساس این قوانین، دولت مجاز است بر صادرات برخی از کالاها، مالیات وضع کند تا در آمدی از این در مالیات کسب کرده و در عمران کشور خرج کند.
چرا دولت ها مالیات صادرات را وضع می کنند؟
دولت ها می توانند مالیات صادرات را وضع کرده و بسته به شرایط اقتصادی و تجاری خود تغییر دهند اما این مالیات با چه اهدافی از اشخاص حقیقی و حقوقی گرفته می شود؟
کنترل قیمت داخلی کالاها
دولت ها با دریافت مالیات بر صادرات، مانع از گران شدن کالاها در فضای داخلی کشور می شوند، در واقع یکی از ابزارهای دولت برای کنترل قیمت داخلی کالاها، مالیات صادرات است. با افزایش قیمت تمام شده کالای صادراتی به واسطه اعمال این مالیات، انگیزه صادرکنندگان برای صادرات آن کالا کاهش می‌یابد. در نتیجه، عرضه آن کالا در داخل کشور افزایش می‌یابد و به تبع آن، قیمت آن در بازار داخلی کاهش می‌یابد.
حمایت از تولید داخلی
یکی از وظایف مهم دولت ها برای رونق و رشد اقتصادی شان حمایت از تولید داخلی است. یکی از ابزارهایی که دولت‌ها برای تحقق این هدف می‌توانند از آن استفاده کنند، مالیات صادرات است اما چگونه؟
همانطور که در مورد قبل گفتیم، با اعمال مالیات صادرات، قیمت تمام شده کالای صادراتی افزایش می‌یابد. با افزایش قیمت کالای صادراتی، رقابت‌پذیری آن در بازارهای خارجی کم می شود، با کاهش رقابت‌پذیری کالای صادراتی، تقاضا برای کالای مشابه داخلی در بازار داخلی افزایش می‌یابد و تولیدکنندگان داخلی برای پاسخگویی به این تقاضا، تولید خود را افزایش می‌دهند.
ایجاد درآمد برای دولت
مالیات صادرات می‌تواند منبع درآمدی برای دولت باشد. این موضوع نیاز به توضیح بیشتری ندارد!
تنظیم بازار کالاهای مهم
دولت می‌تواند با استفاده از مالیات بر صادرات، صادرات برخی از کالاها را که از نظر اقتصادی یا امنیتی برای کشور حائز اهمیت هستند، کنترل کند. در مورد کالاهای اساسی و استراتژیک، دولت می‌تواند با استفاده از مالیات صادرات، از خروج بی‌رویه این منابع از کشور جلوگیری کند.
مالیات صادرات را چطور محاسبه میکنند؟
صادرات همیشه سبب رونق اقتصادی کشورها و ملت ها شده بنابراین می تواند در بسیاری از موارد از مالیات آن چشم پوشی کرده و بسیاری از کالاها را از مالیات معاف کرد.
مالیات صادرات کالا برای اشخاص حقیقی و حقوقی
در مباحث مالیاتی همیشه دو دسته از مشمولین وجود دارند ، مشمولین حقیقی و حقوقی
اشخاص حقیقی در واقع همان صادرکنندگان کالا هستند که این کار را به عنوان شغل و حرفه خود انجام می دهند و یا اشخاصی که به صورت موردی اقدام به صادرات کالا میکنند.
اشخاص حقوقی، شرکت‌های بازرگانی و شرکت‌های تولیدی هستند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم اقدام به صادرات محصولات خود میکنند.
طبق ماده 131 مالیات مستقیم کشور اشخاص حقیقی برای پرداخت مالیات صادرات طبق جدول زیر عمل می کنند :
| محدوده درآمد | نرخ مالیات |
| تا 30 میلیون ریال | 15% |
| مازاد 30 میلیون ریال تا 100 میلیون ریال | 20% |
| مازاد 100 میلیون ریال تا 250 میلیون ریال | 25% |
| مازاد 250 میلیون ریال تا 1 میلیارد ریال | 30% |
| مازاد 1 میلیارد ریال | 35% |
افراد حقوقی که تعریف آن را بیان کردیم برای پرداخت مالیات صادرات باید 25% از درآمد حاصل از صادرات را به دولت بپردازند! و این موضوع ارتباطی با درآمد آن ها ندارد.
نحوه پرداخت این نوع مالیات برای اشخاص حقوقی به این صورت است که محاسبه سود سالانه شرکت را انجام می دهند، از عدد بدست آمده 25% به عنوان مالیات در نظر گرفته می‌شود. اشخاص حقوقی موظفند در پایان سال، اظهارنامه مالیاتی خود را به اداره امور مالیاتی ارائه دهند که در آن باید میزان سود سالانه و مالیات صادرات محاسبه و درج شده باشد. پس از ارائه اظهارنامه مالیاتی، مبلغ مالیات بر صادرات باید به حساب اداره امور مالیاتی واریز شود.
مهلت این واریز تا پایان خرداد ماه سال بعد خواهد بود، چراکه اظهارنامه های مالیاتی در ایران پایان خرداد ماه هر سال به اداره امور مالیاتی کشور تسلیم می شود. در صورت عدم پرداخت مالیات در موعد مقرر، جریمه دیرکرد به آن ها تعلق خواهد گرفت.
نکته مهم : برخی از اشخاص حقوقی، مانند مالیات شرکت‌های دانش‌بنیان، معاف هستند.
معافیت های مالیات صادرات
در بحث معافیت های مالیاتی صادرات دو موضوع را باید مد نظر قرار داد، یکی اشخاص و روند های معاف از مالیات و دیگری کالاهای معاف از مالیات، ابتدا لیست کالاها را ببینید و سپس در خصوص معافیت ها موارد مهم را مرور کنیم.
لیست کالاهای صادراتی معاف از مالیات:
- مواد اولیه، قطعات و ماشین‌آلات مورد استفاده در تولید صادراتی
- محصولات کشاورزی و دامی
- فرش دستباف
- صنایع دستی
- خدمات فنی و مهندسی
- کالاهای صادراتی به مناطق آزاد تجاری و صنعتی
- کالاهای صادراتی توسط شرکت‌های دانش‌بنیان
- کالاهای صادراتی با ارزش کمتر از حد نصاب
- و …
روند ها و اشخاص معاف از مالیات
- معافیت کامل: بر اساس ماده 141 قانون مالیات‌های مستقیم، صد در صد درآمد حاصل از صادرات کالا و خدمات از مالیات معاف است. اما این قانون، استثنائاتی دارد.
- معافیت مشروط: معافیت مالیاتی صادرات مواد خام، به 20 درصد کاهش می‌یابد.
- بازگرداندن ارز حاصل از صادرات: صادرکنندگان برای برخورداری از معافیت مالیاتی، موظف به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور هستند. یعنی اگر صادر کننده ای بتواند با عملیات صادراتی که انجام می دهد ارز وارد کشورکند، دولت او را از مالیات معاف می کند و یا مالیات پرداختی را به او باز می گرداند تا باز هم این روند را تکرار کرده و باعث ارز آوری برای کشور شود.
تعریف : رفع تعهد ارزی یعنی چه؟ یکی از شروط برخورداری از معافیت‌های مالیاتی صادرات، بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور است. این امر به عنوان رفع تعهد ارزی شناخته می‌شود که در بخش بعدی مقاله بیشتر به آن خواهیم پرداخت.
برای معافیت از مالیات صادرات چه اسناد و مدارکی مورد نیاز است؟
اسناد و مدارک معافیت از مالیات صادرات
- پروانه سبز گمرکی صادره توسط گمرک (برای صادرات کالا)
- برگ خروجی (برای صادرات کالا)
- قرارداد مربوط و گواهی انجام کار (برای صادرات خدمات)
- گواهی ارزآوری با تایید بانک مرکزی
- سایر اسناد و مدارک مثبته
- رفع تعهد ارزی: صادرکنندگان باید با استفاده از روش‌های تعیین شده توسط شورای عالی هماهنگی اقتصادی، نسبت به رفع تعهد ارزی خود اقدام کنند.
ماه 10 قانون مالیات ارزش افزوده مالیات صادرات بخشیده می شود اگر : «از طریق مبادی خروجی رسمی با ارائه پروانه سبز گمرکی صادره توسط گمرک یا برگ خروجی (در مورد صادرات کالا) و صادرات خدمات با ارائه قرارداد مربوط و گواهی انجام کار که به تایید نزدیکترین نمایندگی رسمی جمهوری اسلامی ایران در کشور مقصد رسیده باشد یا گواهی ارزآوری با تایید بانک مرکزی یا سایر اسناد و مدارک مثبته.» داشته باشد.
روش‌های رفع تعهد ارزی
برای اینکه شما به عنوان صادرکننده بتوانید ثابت کنید که رفع تعهد ارزی داشته اید و از مالیات صادرات معاف شوید باید چکار کنید؟
پاسخ دقیق : برای این کار، صادرکننده می‌تواند ارز حاصل از صادرات را :
- صرف واردات کالا به کشور کند.
- به صرافی‌های مجاز بفروشد.
- در طرح‌های اقتصادی داخل کشور سرمایه‌گذاری کند.
- ارز حاصله را در قالب حواله در سامانه نیما بفروشد.
- وام های ارزی دریافت شده از سیستم بانکی، صندوق توسعه ملی، حساب ذخیره ارزی و فاینانس را بازپرداخت کند.
- و شیوه های دیگری که مدام اعلام و به روز می شوند.
به این ترتیب شما ارزآوری کرده اید و حالا از مالیات صادرات معاف هستید! این شیوه ها را چه سازمانی تعیین کرده است ؟ شورای عالی هماهنگی اقتصادی ایران این طرح ها را در یک بسته سیاستی اعلام و اعمال می کند.
برای عملی کردن و اجرای این روند، صادرکننده باید اطلاعات مربوط به صادرات خود را در سامانه‌های گمرک و بانک مرکزی ثبت کند و پس از ثبت اطلاعات صادرات، کد ساتا دریافت کند، حالا می‌تواند با توجه به شرایط خود، یکی از روش‌های رفع تعهد ارزی را انتخاب کرده و برای آن اقدام کند. نکته مهم این است که صادرکننده در مهلت مقرر نسبت به انجام تعهدات ارزی خود اقدام نماید.
آثار منفی مالیات صادرات
مالیات صادرات، مزایای بسیاری دارد که در همین نوشتار به برخی از مهمترین آن ها اشاره کردیم اما دراین دنیای هیچ چیز مطلقاً خوب نیست و با معایبی همراه است. مالیات صادرات هم باید با احتیاط اعمال شود و با در نظر گرفتن تمام آثار اقتصادی آن وضع گردد. در ادامه به برخی از آثار منفی مالیات صادرات اشاره می کنیم:
- کاهش صادرات : افزایش قیمت تمام شده کالای صادراتی
- کاهش درآمد ارزی: با کاهش صادرات، درآمد ارزی کشور نیز کاهش می‌یابد.
- افزایش قیمت داخلی کالاها: در برخی موارد، ممکن است افزایش قیمت تمام شده کالای صادراتی به افزایش قیمت آن در داخل کشور نیز منجر شود.
- کاهش رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی: با افزایش قیمت کالای صادراتی، رقابت‌پذیری آن در بازارهای جهانی کاهش می‌یابد.
- ایجاد رانت و فساد: در صورت عدم وجود نظارت کافی، ممکن است وضع مالیات صادرات به ایجاد رانت و فساد در فرآیند صادرات منجر شود.
- کاهش سرمایه‌گذاری خارجی: افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در صادرات و کاهش تمایل سرمایه‌گذاران خارجی برای سرمایه‌گذاری در کشور
- افزایش بیکاری: با کاهش صادرات، تقاضا برای نیروی کار نیز کاهش می‌یابد.
- ضربه به تولید داخلی: کاهش صادرات، به کاهش تقاضا برای محصولات داخلی و ضربه به تولید داخلی منجر می‌شود.
- افزایش نارضایتی عمومی: افزایش قیمت کالاها و خدمات و کاهش فرصت‌های شغلی
- تضعیف اقتصاد ملی: کاهش صادرات و کاهش درآمد ارزی و البته تضعیف اقتصاد ملی
راهکارها:
برای تامین منابع مالی دولت، راهکار هایی به جز مالیات هم وجود دارد! مثلا می تواند با کاهش هزینه‌های دولت، مالیات صادرات را هم کاهش داد، معافیت صادرات مواد اولیه و کالاهای اساسی می تواند آسیب های اقتصادی کشورها را کمرنگ تر کند. همچنین دولت ها موظفند بر صادرات نظارت دقیق داشته باشند تا از رانت خواری و فساد اقتصادی جلوگیری شود و شفافیت لازم در مسیر صادرات وجود داشته باشد.
در این نوشتار از رایان محاسبان تلاش کردیم آنچه باید در خصوص مالیات صادرات بدانید را مرور کنیم، جهت کسب اطلاعات بیشتر و آشنایی با قوانین و شیوه های به روز با متخصصان و کارشناسان دپارتمان های تخصصی ما در تماس باشید.
