فرآیند وصول و اجرای مالیات در فصل نهم از باب چهارم قانون مالیات های مستقیم ایران، که شامل مواد 210 تا 218 است، به طور واضحی بیان شده است. این بخش از قانون به تشریح مراحل صدور برگ قطعی مالیاتی، ابلاغ آن، مهلت های پرداخت، و اقدامات اجرایی در صورت عدم پرداخت توسط مودی در فرآیند وصول و اجرای مالیات می پردازد.
با توجه به اهمیت این موضوع برای مودیان مالیاتی، حسابداران، و مشاوران مالیاتی، این مقاله از رایان محاسبان به بررسی جامع و تخصصی این مواد قانونی با تمرکز بر به روزرسانی های سال 1404 در حوزه وصول و اجرای مالیات می پردازد. با ما همراه باشید.
صدور برگ قطعی مالیاتی: شرایط و حالات مختلف
برگ قطعی مالیاتی سندی است که بدهی مالیاتی مودی را به صورت نهایی مشخص می کند و نقطه آغاز فرآیند وصول و اجرای مالیات محسوب می شود. بر اساس قانون مالیات های مستقیم و رویه های اجرایی سازمان امور مالیاتی، صدور برگ قطعی مالیاتی در شرایط مختلفی رخ می دهد.
در ادامه، به بررسی دقیق حالات مختلف صدور برگ قطعی در فرآیند وصول و اجرای مالیات پرداخته می شود:
- اظهارنامه تسلیمی توسط مودی: بر اساس تبصره 2 ماده 210، مالیات اعلام شده در اظهارنامه تسلیمی مودی یا ترازنامه ارائه شده، به عنوان مالیات قطعی تلقی می شود و قابل وصول است. این حالت زمانی رخ می دهد که مودی خود میزان مالیات را اظهار کرده و سازمان امور مالیاتی آن را در فرآیند وصول مالیات تأیید می کند.
- عدم اعتراض به برگ تشخیص در مهلت قانونی: طبق ماده 238 قانون مالیات های مستقیم، مودی 30 روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص فرصت دارد تا به آن اعتراض مالیاتی کند. در صورتی که مودی در این مدت اعتراضی ثبت نکند، برگ تشخیص به عنوان برگ قطعی تلقی شده و مالیات مشخص شده در فرآیند وصول و اجرای مالیات قطعی می شود.
- رأی هیئت حل اختلاف مالیاتی: اگر مودی به برگ تشخیص اعتراض کند و پرونده به هیئت حل اختلاف مالیاتی ارجاع شود، رأی صادره توسط این هیئت قطعی و لازم الاجراست. این مورد بر اساس مواد 244 و 247 قانون مالیات های مستقیم در فرآیند وصول و اجرای مالیات اعمال می شود.
- رأی هیئت تجدیدنظر: در صورتی که مودی به رأی هیئت حل اختلاف اعتراض کند و پرونده به هیئت تجدیدنظر ارجاع شود، رأی این هیئت قطعی و لازم الاجراست (ماده 247). این رأی به عنوان مبنای صدور برگ قطعی در فرآیند وصول و اجرا عمل می کند.
- رأی دیوان عدالت اداری: در مواردی که مودی به رأی هیئت تجدیدنظر اعتراض کرده و پرونده به دیوان عدالت اداری ارجاع شود، رأی دیوان به عنوان مبنای صدور برگ قطعی مالیاتی در فرآیند وصول و اجرا محسوب می شود.
- توافق مودی با اداره مالیاتی: در مواردی که مودی با اداره مالیاتی به توافق می رسد (مثلاً از طریق مذاکره یا تقسیط مالیات )، مبلغ توافق شده به عنوان مالیات قطعی ثبت شده و برگ قطعی در فرآیند وصول و اجرا صادر می شود.
- عدم ارائه اظهارنامه در مهلت مقرر: اگر مودی در مهلت قانونی (معمولاً تا پایان تیرماه سال بعد برای اشخاص حقیقی و تا چهار ماه پس از پایان سال مالی برای اشخاص حقوقی) اظهارنامه ارائه ندهد، اداره مالیاتی بر اساس اطلاعات موجود (مانند قرائن و ضرایب مالیاتی) اقدام به صدور برگ تشخیص و سپس برگ قطعی در فرآیند وصول و اجرای مالیات می کند.
- مالیات بر ارزش افزوده قطعی شده: در مورد مالیات بر ارزش افزوده، اگر مودی به برگ تشخیص اعتراض نکند یا رأی هیئت حل اختلاف قطعی شود، برگ قطعی در فرآیند وصول مالیات صادر می شود.
- تصمیمات شورای عالی مالیاتی: در موارد خاص که پرونده به شورای عالی مالیاتی ارجاع می شود (ماده 252)، تصمیمات این شورا می تواند منجر به صدور برگ قطعی در فرآیند وصول مالیات شود.
این حالات نشان دهنده تنوع شرایطی است که می تواند به صدور برگ قطعی در فرآیند وصول مالیات منجر شود. در سال 1404، با توجه به به روزرسانی های قانون بودجه و بخشنامه های سازمان امور مالیاتی، تأکید بیشتری بر تسریع فرآیندهای رسیدگی و قطعیت مالیات در وصول و اجرای مالیات شده است.
فرآیند ابلاغ برگ قطعی و مهلت های پرداخت
پس از صدور برگ قطعی مالیاتی، این سند به مودی ابلاغ می شود. بر اساس ماده 210 قانون مالیات های مستقیم، مودی 10 روز از تاریخ ابلاغ برگ قطعی فرصت دارد تا مالیات را پرداخت کند یا ترتیب پرداخت آن را (مانند تقسیط) با اداره مالیاتی در فرآیند وصول و اجرای مالیات هماهنگ کند. در صورت عدم پرداخت در این مدت، اداره امور مالیاتی اقدام به صدور برگ اجرایی در فرآیند وصول مالیات می کند.
تفاوت برگ قطعی و برگ اجرایی
- برگ قطعی سندی است که میزان بدهی مالیاتی مودی را به صورت نهایی مشخص می کند و پس از ابلاغ، مودی موظف به پرداخت آن در فرآیند وصول و اجرای مالیات است.
- در صورتی که مودی در مهلت 10 روزه اقدام به پرداخت نکند، برگ اجرایی صادر می شود. این سند به مودی ابلاغ شده و یک ماه مهلت برای پرداخت یا ترتیب پرداخت در فرآیند وصول و اجرا فراهم می کند. برگ اجرایی نقطه آغاز فرآیندهای اجرایی مانند توقیف اموال در وصول و اجرا است.
در عمل، همان طور که اشاره شد، این مهلت ها ممکن است به دلیل فرآیندهای اداری، اعتراضات، یا مذاکرات با اداره مالیاتی در فرآیند وصول طولانی تر شوند. با این حال، در سال 1404، سازمان امور مالیاتی با به روزرسانی سامانه های الکترونیکی و کاهش مهلت های پرداخت (مانند کاهش مهلت پرداخت مالیات حقوق از 30 روز به 15 روز)، تلاش کرده است تا فرآیند وصول و اجرا را تسریع کند.
اقدامات اجرایی در صورت عدم پرداخت
در صورت عدم پرداخت مالیات قطعی شده توسط مودی در مهلت های قانونی (10 روز پس از ابلاغ برگ قطعی و یک ماه پس از ابلاغ برگ اجرایی)، سازمان امور مالیاتی ایران بر اساس مواد قانونی، به ویژه ماده 218 قانون مالیات های مستقیم، اقدامات اجرایی را برای وصول و اجرای مالیات آغاز می کند.
این اقدامات شامل توقیف اموال، محاسبه جرایم مالیاتی، مزایده اموال، و سایر ابزارهای قانونی مانند ممنوع الخروجی و مسدود کردن حساب های بانکی است.
1. توقیف اموال منقول
بر اساس ماده 218 قانون مالیات های مستقیم، در صورت عدم پرداخت بدهی مالیاتی قطعی شده، اولین گام در وصول و اجرای مالیات، توقیف اموال منقول مودی است. اموال منقول شامل دارایی هایی مانند وسایل نقلیه (خودرو، موتورسیکلت)، تجهیزات و ماشین آلات (مانند دستگاه های صنعتی یا کشاورزی)، موجودی انبار (کالاها و محصولات)، و سایر دارایی های قابل انتقال است.
فرآیند توقیف اموال منقول:
- مأموران اجرایی اداره مالیاتی با هماهنگی مراجع ذی صلاح (مانند نیروی انتظامی یا مراجع قضایی) اموال منقول مودی را شناسایی می کنند.
- پس از شناسایی، فهرستی از اموال تهیه می شود که شامل جزئیات دقیق مانند نوع، تعداد، و ارزش تقریبی اموال است.
- مودی از توقیف اموال مطلع شده و فرصت کوتاهی (معمولاً چند روز) برای ارائه اعتراض یا پرداخت بدهی در فرآیند وصول و اجرای مالیات دارد.
- اموال توقیف شده تا زمان مزایده یا پرداخت بدهی در محل امن نگهداری می شوند.
در سال 1404، با دیجیتالی شدن فرآیندهای مالیاتی، سازمان امور مالیاتی از سامانه های یکپارچه برای شناسایی اموال منقول (مانند ارتباط با سامانه راهور برای وسایل نقلیه) استفاده می کند تا فرآیند توقیف در وصول و اجرا سریع تر و دقیق تر انجام شود.
2. توقیف اموال غیرمنقول
اگر اموال منقول مودی برای پوشش بدهی مالیاتی کافی نباشد، سازمان امور مالیاتی به سراغ توقیف اموال غیرمنقول در فرآیند وصول و اجرای مالیات می رود. اموال غیرمنقول شامل دارایی هایی مانند زمین، ساختمان، آپارتمان، یا سایر املاک ثبت شده است.
چگونگی توقیف اموال غیرمنقول:
- توقیف اموال غیرمنقول معمولاً نیازمند اخذ مجوز از مراجع قضایی است، زیرا این اموال اغلب در سامانه ثبت اسناد و املاک ثبت شده اند.
- کارشناسان رسمی دادگستری یا ارزیابان مالیاتی ارزش اموال غیرمنقول را تعیین می کنند تا میزان بدهی در وصول و اجرای مالیات پوشش داده شود.
- بر اساس ماده 218، توقیف اموال غیرمنقول تنها به میزان بدهی و جرایم انجام می شود و اموال غیرضروری توقیف نمی شوند.
- مودی از توقیف اموال غیرمنقول مطلع شده و می تواند در مهلت قانونی اعتراض کند یا برای تقسیط بدهی در فرآیند وصول و اجرای مالیات اقدام کند.
3. محاسبه جرایم
بر اساس ماده 190 قانون مالیات های مستقیم، در صورت عدم پرداخت مالیات قطعی شده در مهلت های مقرر، جریمه ای معادل 10 درصد اصل بدهی به عنوان هزینه تأخیر در وصول مالیات اعمال می شود. این جریمه به بدهی اصلی اضافه شده و در فرآیند اخذ مالیات لحاظ می شود.
جزئیات جرایم:
- جریمه اولیه 10 درصد بدهی قطعی شده به عنوان جریمه تأخیر اولیه اعمال می شود.
- در صورت ادامه عدم پرداخت، جرایم بیشتری ممکن است در وصول و اجرای مالیات اعمال شود. برای مثال، بر اساس ماده 189، در مواردی که مودی عمداً از پرداخت مالیات خودداری کند، جرایم سنگین تری (تا 40 درصد بدهی) قابل اعمال است!!!
دقت داشته باشید که بر اساس بخشنامه های جدید سازمان امور مالیاتی در سال 1404، مودیانی که تا پایان مهلت یک ماهه برگ اجرایی بدهی خود را پرداخت کنند، ممکن است از بخشودگی بخشی از جرایم (تا 50 درصد) در فرآیند وصول و اجرای مالیات برخوردار شوند، مشروط به ارائه درخواست کتبی و اثبات حسن نیت.
4. مزایده اموال توقیف شده
پس از توقیف اموال منقول یا غیرمنقول، این اموال برای وصول بدهی مالیاتی و جرایم مربوطه در فرآیند وصول و اجرای مالیات به مزایده گذاشته می شوند. ماده 218 قانون مالیات های مستقیم مقرر می دارد که مزایده باید به صورت شفاف و با اطلاع رسانی عمومی انجام شود.
فرآیند مزایده:
- مزایده از طریق آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار یا سامانه مودیان سازمان امور مالیاتی در فرآیند وصول و اجرا اعلام می شود.
- اموال توسط کارشناسان ارزیابی شده و قیمت پایه برای مزایده در وصول و اجرای مالیات تعیین می شود.
- امزایده به صورت حضوری یا الکترونیکی برگزار می شود. در سال 1404، مزایده های الکترونیکی از طریق سامانه جامع مالیاتی در وصول مالیات رواج بیشتری یافته اند.
- اگر مبلغ حاصل از مزایده بیش از مجموع بدهی مالیاتی و جرایم باشد، مابه التفاوت به مودی در فرآیند وصول و اجرای مالیات بازگردانده می شود. این امر برای رعایت حقوق مودی و جلوگیری از زیان غیرضروری طراحی شده است.
5. سایر اقدامات اجرایی
علاوه بر توقیف اموال و مزایده، سازمان امور مالیاتی ابزارهای دیگری برای وصول و اجرای مالیات در اختیار دارد که در ادامه تشریح می شوند:
الف) ممنوع الخروجی (ماده 202)
بر اساس ماده 202 قانون مالیات های مستقیم، مودیانی که بدهی مالیاتی قطعی شده دارند ممکن است از خروج از کشور منع شوند. این اقدام به ویژه برای مودیان با بدهی های کلان (بیش از 500 میلیون تومان در سال 1404) در فرآیند وصول و اجرای مالیات رایج است.
- اداره مالیاتی درخواست ممنوع الخروجی را به اداره گذرنامه ارسال می کند. مودی از طریق پیامک یا ابلاغ کتبی از این محدودیت در فرآیند وصول و اجرای مالیات مطلع می شود.
- با پرداخت بدهی یا ارائه تضمین (مانند چک یا سفته)، ممنوع الخروجی در فرآیند وصول لغو می شود.
ب) مسدود کردن حساب های بانکی
سازمان امور مالیاتی می تواند حساب های بانکی مودی را برای وصول و اجرای مالیات مسدود کند. این اقدام معمولاً پس از توقیف اموال منقول و غیرمنقول در وصول انجام می شود.
- اداره مالیاتی با هماهنگی بانک مرکزی و از طریق سامانه های بانکی، موجودی حساب های مودی را شناسایی و مسدود می کند. تنها به میزان بدهی و جرایم، موجودی حساب در وصول و اجرای مالیات برداشت می شود.
- در سال جاری، این فرآیند با اتصال سامانه مالیاتی به شبکه بانکی در وصول و اجرا سریع تر شده است.
ج) محرومیت از تسهیلات مالیاتی (ماده 194)
مودیانی که بدهی مالیاتی خود را پرداخت نکنند، تا سه سال از تسهیلات و بخشودگی های مالیاتی در فرآیند وصول و اجرای مالیات محروم می شوند. این شامل معافیت های مالیاتی، بخشودگی جرایم، یا امکان تقسیط بدهی های آتی است. این محرومیت می تواند برای کسب وکارهای کوچک و متوسط که به تسهیلات مالیاتی وابسته اند، در فرآیند اخذ مالیات چالش برانگیز باشد.
ترتیب پرداخت چیست؟
ترتیب پرداخت به معنای توافقی است که مودی با اداره مالیاتی برای پرداخت بدهی مالیاتی به صورت قسطی یا با ارائه تضامین (مانند چک یا سفته) در فرآیند وصول و اجرای مالیات انجام می دهد. این فرآیند معمولاً در مواردی اعمال می شود که مودی توانایی پرداخت یکجای بدهی را ندارد. بر اساس بخشنامه های سازمان امور مالیاتی اخیراً، شرایط تقسیط بدهی ها در وصول و اجرای مالیات انعطاف پذیرتر شده است تا از فشار بر مودیان کاسته شود. برای مثال، مودی می تواند با ارائه درخواست کتبی و مدارک مالی، بدهی خود را در اقساط ماهانه یا فصلی در فرآیند وصول و اجرای مالیات پرداخت کند.
اطلاع از به روزرسانی های سال 1404
در سال 1404، سازمان امور مالیاتی ایران تغییراتی را در راستای بهبود فرآیندهای وصول و اجرای مالیات اعمال کرده است. برخی از مهم ترین به روزرسانی ها عبارت اند از:
- همان طور که در بخش مالیات حقوق اشاره شد، مهلت پرداخت برخی مالیات ها (مانند مالیات حقوق) از 30 روز به 15 روز کاهش یافته است. این تغییر احتمالاً به سایر حوزه های وصول یا اجرای مالیات نیز تسری پیدا کند.
- سازمان امور مالیاتی در سال 1404 استفاده از سامانه های الکترونیکی مانند سامانه مودیان و سامانه مالیات حقوق را گسترش داده است. این سامانه ها امکان ابلاغ الکترونیکی برگ های قطعی و اجرایی را در فرآیند وصول یا اجرای مالیات فراهم کرده و فرآیندهای رسیدگی را تسریع می کنند.
- با توجه به تأکید لایحه بودجه 1404 بر کاهش فرار مالیاتی، سازمان امور مالیاتی ابزارهای نظارتی پیشرفته تری (مانند تحلیل داده های تراکنش های بانکی) را برای شناسایی مودیان متخلف در فرآیند وصول و اجرای مالیات به کار گرفته است.
- بر اساس بخشنامه های اخیر، مودیانی که تا پایان مهلت قانونی (مانند پایان ماه بعد از ابلاغ برگ اجرایی) بدهی خود را پرداخت کنند، ممکن است از بخشودگی بخشی از جرایم در فرآیند وصول و اجرای مالیات برخوردار شوند. این بخشنامه ها در راستای حمایت از مودیان در شرایط اقتصادی دشوار صادر شده اند.
نکات عملی برای مودیان
برای جلوگیری از ورود به فرآیندهای اجرایی وصول و اجرای مالیات، مودیان می توانند اقدامات زیر را انجام دهند:
- ارائه اظهارنامه مالیاتی در مهلت قانونی (تا پایان تیرماه برای اشخاص حقیقی و چهار ماه پس از پایان سال مالی برای اشخاص حقوقی) از صدور برگ تشخیص غیرواقعی در فرآیند وصول یا اجرای مالیات جلوگیری می کند.
- اعتراض به موقع به برگ تشخیص را انجام دهید، مودیان باید در مهلت 30 روزه به برگ تشخیص اعتراض کنند تا از قطعی شدن آن در فرآیند وصول و اجرای مالیات جلوگیری شود.
- در صورت ناتوانی در پرداخت یکجا، درخواست تقسیط بدهی می تواند از توقیف اموال در فرآیند وصول جلوگیری کند.
- استفاده از خدمات مشاوران رسمی مالیاتی (دارای مجوز از سازمان سنجش) برای مدیریت پرونده های مالیاتی در فرآیند وصول و اجرای مالیات توصیه می شود.
