مالیات خرده فروشی ها به عنوان یکی از حلقه های بسیار مهم زنجیره عرضه و تقاضا است که در بررسی انواع مالیات جایگاه ویژه ای دارد. این صنف، که بخش اعظمی از معاملات روزمره جامعه را پوشش می دهد، مشمول تکالیف مالیاتی متعددی است که رعایت آن ها نه تنها به شفافیت اقتصادی کمک می کند، بلکه از بروز جرایم و مشکلات قانونی جلوگیری می نماید.
در این مقاله از رایان محاسبان، به صورت جامع و تخصصی به بررسی مالیات خرده فروشی ها، نحوه محاسبه، تکالیف قانونی، مواد مرتبط در قانون مالیات های مستقیم و ارزش افزوده، معافیت ها، جرایم و راهکارهای بهینه سازی پرداخته می شود. هدف این نوشتار، ارائه دیدگاهی عمیق و کاربردی برای صاحبان خرده فروشی ها و فعالان حوزه مالیات است تا با آگاهی کامل از تعهدات خود، در مسیر انطباق با قوانین گام بردارند.
خرده فروشی چیست و چرا مشمول مالیات می شود؟
خرده فروشی به فعالیت اقتصادی اطلاق می شود که در آن کالاها یا خدمات به صورت مستقیم و در مقیاس کوچک به مصرف کننده نهایی عرضه می گردد. این فعالیت، برخلاف عمده فروشی که به توزیع کلان اختصاص دارد، در نقطه پایانی زنجیره تأمین قرار گرفته و به همین دلیل، حجم معاملات آن گسترده و پراکنده است.
از منظر نظام مالیاتی ایران، خرده فروشی ها به عنوان بخشی از مشاغل اشخاص حقیقی یا حقوقی، مشمول مالیات بر درآمد (ماده 93 قانون مالیات های مستقیم) و در موارد خاص، مالیات بر ارزش افزوده (قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب 1400) می شوند. دلیل این مشمولیت، کسب درآمد از فعالیت اقتصادی است که طبق ماده 1 قانون مالیات های مستقیم، هر شخص حقیقی یا حقوقی مقیم ایران را مکلف به پرداخت مالیات بر درآمدهای خود می کند.
خرده فروشی ها به دلیل ارتباط مستقیم با مصرف کننده، نقش مهمی در شفاف سازی تراکنش های مالی دارند. از این رو، سازمان امور مالیاتی با وضع تکالیف مشخص، تلاش می کند تا از فرار مالیاتی در این حوزه جلوگیری کرده و نظام اقتصادی را سامان دهی کند. این تکالیف شامل تشکیل پرونده مالیاتی، ارائه اظهارنامه، نگهداری اسناد و مدارک، و در برخی موارد، ارسال صورت حساب های الکترونیکی است که در ادامه به تفصیل بررسی می شوند.
انواع مالیات خرده فروشی ها
خرده فروشی ها بسته به نوع فعالیت و حجم درآمد، مشمول دو نوع مالیات اصلی هستند:
مالیات بر درآمد مشاغل ( مالیات عملکرد): این مالیات خرده فروشی ها بر اساس سود خالص حاصل از فعالیت خرده فروشی محاسبه می شود و نرخ آن طبق ماده 131 قانون مالیات های مستقیم به صورت پلکانی تعیین می گردد. این نوع مالیات به درآمد مشمول مالیات (پس از کسر هزینه ها و معافیت ها) تعلق می گیرد.
مالیات بر ارزش افزوده: مالیات بر ارزش افزوده (VAT) به عنوان مالیاتی غیرمستقیم، بر ارزش افزوده ایجادشده در هر مرحله از زنجیره تأمین اخذ می شود. خرده فروشی ها در صورتی که مشمول فراخوان های سازمان امور مالیاتی باشند، موظف به دریافت این مالیات از مصرف کننده و پرداخت آن به دولت هستند. نرخ این مالیات بر اساس ماده 7 قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب 1400، 9% است، مگر اینکه کالای موردنظر معاف باشد (ماده 9 قانون مذکور).
گروه بندی خرده فروشی ها در نظام مالیاتی
سازمان امور مالیاتی ایران بر اساس آیین نامه اجرایی ماده 95 قانون مالیات های مستقیم (مصوب 1394 و اصلاحات بعدی)، مشاغل را به سه گروه تقسیم کرده است. این گروه بندی بر مبنای حجم درآمد و نوع فعالیت انجام می شود و تکالیف مالیاتی هر گروه متفاوت است. خرده فروشی ها نیز بر اساس این معیارها دسته بندی می شوند:
گروه اول:
- شرایط: درآمد سالانه بیش از 55 میلیارد ریال (برای عملکرد 1403) یا فعالیت های خاص مانند فروشگاه های زنجیره ای.
- تکالیف: نگهداری دفاتر قانونی (دفتر کل و روزنامه)، ارائه اظهارنامه مالیاتی، ارسال گزارش معاملات فصلی (ماده 169 ق.م.م)، و صدور صورت حساب الکترونیکی در سامانه مودیان.
گروه دوم:
- شرایط: درآمد سالانه بین 18 تا 55 میلیارد ریال.
- تکالیف: نگهداری اسناد و مدارک مالی، ارائه اظهارنامه مالیاتی، و در صورت مشمولیت، ارسال صورت حساب الکترونیکی.
گروه سوم:
- شرایط: درآمد سالانه کمتر از 18 میلیارد ریال.
- تکالیف: استفاده از تسهیلات تبصره ماده 100 (مالیات مقطوع) یا ارائه اظهارنامه ساده، بدون نیاز به دفاتر قانونی.
برای خرده فروشیمالیات خرده فروشی ها، این گروه بندی اهمیت بسزایی دارد؛ زیرا بسیاری از آن ها به دلیل حجم پایین معاملات در گروه سوم قرار می گیرند و از تسهیلات ساده تری بهره مند می شوند.
نحوه محاسبه مالیات بر درآمد خرده فروشی ها
محاسبه مالیات خرده فروشی ها از نوع مالیات بر درآمد، یکی از مهم ترین فرآیندهای مالیاتی است ؛ این فرآیند چندمرحله ای، بر اساس اطلاعات ارائه شده در اظهارنامه مالیاتی انجام می شود و در صورت عدم ارائه اظهارنامه یا نقص در اسناد، سازمان امور مالیاتی ممکن است از روش تشخیص علی الرأس استفاده کند که معمولاً به ضرر مودی تمام می شود.
مراحل محاسبه مالیات بر درآمد خرده فروشی ها :
تعیین درآمد کل
اولین گام در محاسبه مالیات خرده فروشی ها، شناسایی و جمع آوری تمامی مبالغی است که خرده فروش در طول یک سال مالی از فعالیت خود به دست آورده است. درآمد کل شامل فروش کالاها، ارائه خدمات، درآمدهای جانبی مرتبط با شغل (مانند سود سپرده بانکی متعلق به کسب وکار) و هر نوع ورودی مالی دیگر است که به فعالیت خرده فروشی وابسته باشد.
فرض کنید یک خرده فروش لوازم خانگی در شهر شیراز در سال 1403 فعالیت می کند. این فروشگاه در طول سال از فروش یخچال، تلویزیون و سایر لوازم، 3,500,000,000 تومان درآمد کسب کرده است. همچنین، 50,000,000 تومان از اجاره یک انبار کوچک که بخشی از فعالیت تجاری اوست، به دست آورده است. در نتیجه:
درآمد کل = 3,500,000,000 + 50,000,000 = 3,550,000,000 تومان
این مبلغ، نقطه شروع محاسبات مالیات خرده فروشی ها خواهد بود و باید به طور دقیق در اسناد و اظهارنامه ثبت شود.
کسر هزینه های قابل قبول از مالیات خرده فروشی ها
طبق ماده 147 قانون مالیات های مستقیم، هزینه های قابل قبول مالیاتی به مخارجی اطلاق می شود که مستقیماً با فعالیت اقتصادی مرتبط باشند، به صورت متعارف و منطقی انجام شده و دارای اسناد معتبر باشند. این هزینه ها شامل خرید کالا، اجاره محل کار، حقوق و دستمزد کارکنان، هزینه های آب، برق، گاز، حمل ونقل، تبلیغات، استهلاک دارایی ها (مانند قفسه ها یا خودروهای تحویل) و سایر مخارج ضروری است.
خرده فروش لوازم خانگی مذکور هزینه های زیر را در سال 1403 متحمل شده است:
- خرید کالا: 2,100,000,000 تومان
- اجاره مغازه: 150,000,000 تومان
- حقوق دو کارمند: 120,000,000 تومان
- قبوض آب، برق و گاز: 30,000,000 تومان
- هزینه تبلیغات در شبکه های اجتماعی: 50,000,000 تومان
جمع کل هزینه ها = 2,100,000,000 + 150,000,000 + 120,000,000 + 30,000,000 + 50,000,000 = 2,450,000,000 تومان
حال، درآمد خالص محاسبه می شود:
درآمد خالص = 3,550,000,000 – 2,450,000,000 = 1,100,000,000 تومان
این درآمد خالص، پایه ای برای مراحل بعدی محاسبه مالیات خرده فروشی ها خواهد بود. دقت در ثبت این هزینه ها و نگهداری فاکتورها از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا ممیز مالیاتی ممکن است هزینه های بدون مدرک را رد کند.
اعمال معافیت پایه
بر اساس ماده 101 قانون مالیات های مستقیم، بخشی از درآمد خالص اشخاص حقیقی هر سال از مالیات معاف است. این معافیت مالیاتی پایه برای هر مودی به صورت سالانه اعلام می شود و هدف آن، حمایت از مشاغل کوچک و متوسط است. برای سال 1403، فرض می کنیم این معافیت 600,000,000 ریال (60,000,000 تومان) باشد.
با توجه به درآمد خالص 1,100,000,000 تومان خرده فروش لوازم خانگی:
درآمد مشمول مالیات = 1,100,000,000 – 60,000,000 = 1,040,000,000 تومان
این مبلغ، در واقع درآمدی است که باید طبق نرخ های پلکانی مالیات آن محاسبه شود. اگر خرده فروش از معافیت های اضافی (مانند فعالیت در مناطق محروم) برخوردار باشد، این مقدار باز هم کاهش می یابد.
محاسبه مالیات با نرخ پلکانی (ماده 131)
نرخ مالیات بر درآمد مشاغل طبق ماده 131 قانون مالیات های مستقیم به صورت پلکانی اعمال می شود. این نرخ ها به شرح زیر است:
- تا 500,000,000 ریال (50 میلیون تومان): 15%
- از 500,000,000 تا 1,000,000,000 ریال (50 تا 100 میلیون تومان): 20%
- بیش از 1,000,000,000 ریال (100 میلیون تومان): 25%
در مثال ما برای درآمد مشمول مالیات 1,040,000,000 تومان:
- 500,000,000 ریال اول (50,000,000 تومان): 15% = 7,500,000 تومان
- 500,000,000 ریال دوم (50,000,000 تومان): 20% = 10,000,000 تومان
- باقی مانده (1,040,000,000 – 100,000,000 = 940,000,000 تومان): 25% = 235,000,000 تومان
- جمع کل مالیات = 7,500,000 + 10,000,000 + 235,000,000 = 252,500,000 تومان
این مبلغ، مالیات نهایی است که خرده فروش باید پرداخت کند، مگر اینکه از تسهیلات خاصی استفاده کند.
تسهیلات تبصره ماده 100
برای مالیات خرده فروشی هایی که در گروه سوم قرار دارند ، امکان استفاده از تبصره ماده 100 قانون مالیات های مستقیم وجود دارد. در این روش، مالیات به صورت مقطوع و بدون نیاز به ارائه اظهارنامه کامل تعیین می شود. این تسهیلات برای کاهش بار اداری مشاغل کوچک طراحی شده است. این روش برای خرده فروشان کوچک، مانند مغازه های محلی، گزینه ای مقرون به صرفه و ساده است.
تکالیف مالیات خرده فروشی ها
خرده فروشی ها بسته به گروه بندی خود (مطابق آیین نامه اجرایی ماده 95) مشمول تکالیف زیر هستند که رعایت آن ها الزامی است:
- تشکیل پرونده مالیاتی : طبق ماده 177 قانون مالیات های مستقیم، هر خرده فروش موظف است ظرف 4 ماه از تاریخ شروع فعالیت (مثلاً افتتاح مغازه یا ثبت قرارداد اجاره)، به اداره مالیاتی محل فعالیت خود مراجعه کرده و پرونده مالیاتی تشکیل دهد. این اقدام شامل ارائه مدارک هویتی، اجاره نامه یا سند مالکیت، و کد پستی محل کسب است.
- ارائه اظهارنامه مالیاتی : بر اساس ماده 100 قانون مالیات های مستقیم ، خرده فروشان باید اظهارنامه عملکرد خود را تا 31 خرداد سال بعد تسلیم کنند. این اظهارنامه شامل جزئیات درآمد، هزینه ها و سود سالانه است. برای گروه سوم، امکان استفاده از فرم ساده تبصره ماده 100 وجود دارد که فرآیند را کوتاه تر می کند.
- نگهداری اسناد و مدارک : طبق ماده 95 قانون مالیات های مستقیم ، گروه اول و دوم ملزم به نگهداری دفاتر قانونی یا اسناد منظم هستند، در حالی که گروه سوم باید حداقل فاکتورهای خرید و فروش را حفظ کند. این اسناد باید تا 10 سال نگهداری شوند تا در صورت رسیدگی مالیاتی قابل ارائه باشند.
- ارسال صورت حساب الکترونیکی (سامانه مودیان) : قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان (مصوب 21 مهر 1398) می گوید، خرده فروشی هایی که درآمد سالانه آن ها تا پایان 1402 بیش از 18 میلیارد ریال بوده یا مشمول فراخوان های سازمان امور مالیاتی شده اند، از ابتدای 1403 موظف به صدور صورت حساب الکترونیکی در سامانه مودیان هستند. این تکلیف برای شفافیت تراکنش ها و کاهش فرار مالیاتی وضع شده است.
- پرداخت مالیات بر ارزش افزوده: بر پایه ماده 14 قانون مالیات بر ارزش افزوده (مصوب 1400) ، خرده فروشانی که مشمول فراخوان های ارزش افزوده هستند، باید مالیات 9% را از مشتریان دریافت کرده و هر سه ماه یک بار (تا 15 روز پس از پایان هر فصل) اظهارنامه ارزش افزوده را تسلیم و مبلغ را واریز کنند.
معافیت ها و مشوق های مالیات خرده فروشی ها
خرده فروشی ها از برخی معافیت ها و مشوق ها بهره مند می شوند:
- طبق ماده 101، 60 میلیون تومان از درآمد سال 1403 معاف است.
- بر اساس ماده 9 قانون مالیات بر ارزش افزوده، کالاهایی مانند محصولات کشاورزی فرآوری نشده و دارو از مالیات ارزش افزوده معاف اند.
- همچنین طبق تبصره 7 ماده 131، به ازای هر 10% افزایش درآمد ابرازی نسبت به سال قبل، تا 5 واحد درصد از نرخ مالیات کاسته می شود (مشروط به تسویه بدهی سال قبل).
جرایم مالیات خرده فروشی ها
عدم رعایت تکالیف مالیاتی، جرایمی را به دنبال دارد:
- عدم تسلیم اظهارنامه: 30% مالیات متعلق (ماده 192 ق.م.م).
- تأخیر در پرداخت: 2.5% به ازای هر ماه تأخیر (ماده 190 ق.م.م).
- عدم صدور صورت حساب الکترونیکی: 2% مبلغ صورت حساب یا 20 میلیون ریال (ماده 22 قانون پایانه های فروشگاهی).
راهکارهای بهینه سازی مالیات خرده فروشی ها
بهینه سازی مالیات خرده فروشی ها به مدیریت هوشمندانه تعهدات مالیاتی و کاهش هزینه ها کمک می کند. استفاده از نرم افزارهای حسابداری، ثبت دقیق درآمدها و هزینه ها را تضمین می کند؛ برای مثال، یک خرده فروش مواد غذایی می تواند با این ابزار، خرید روزانه و فروش خود را مرتب ثبت کرده و محاسبات را شفاف تر کند، که این کار از رد دفاتر توسط ممیز جلوگیری می کند.
مشاوره با کارشناسان مالیاتی، خطاهای محاسباتی را کم کرده و امکان استفاده از معافیت های قانونی مثل معافیت پایه سالانه (ماده 101 قانون مالیات های مستقیم) یا مشوق های افزایش درآمد (تبصره 7 ماده 131) را فراهم می آورد؛ مثلاً یک خرده فروش پوشاک با کمک مشاور، هزینه های شخصی را از کسب وکار جدا می کند.
رعایت مهلت های قانونی، مانند تسلیم اظهارنامه تا 31 خرداد یا پرداخت ارزش افزوده تا 15 روز پس از هر فصل، از جرایم سنگین مثل 30% مالیات متعلق (ماده 192) یا 2.5% جریمه ماهانه (ماده 190) پیشگیری می کند.
همچنین، تفکیک فعالیت خرده فروشی و عمده فروشی طبق بخشنامه 1399/12/14 سازمان امور مالیاتی، ضرایب مالیاتی صحیح را اعمال می کند؛ مثلاً یک خرده فروش ابزار که بخشی از محصولات را عمده می فروشد، با جداسازی این فعالیت ها، مالیات کمتری پرداخت می کند. این راهکارها، ضمن کاهش بار مالی، انطباق با قوانین را ساده تر و کسب وکار را حرفه ای تر نشان می دهند.
در نهایت دریافت مشاوره مالیاتی برای خرده‌فروشی‌ها می تواند بسیار مفید واقع شود، زیرا خطاهای محاسباتی را کاهش داده و آن ها را از معافیت‌های قانونی بهره‌مند می‌کند. همچنین، با راهنمایی تخصصی، هزینه‌های غیرضروری کم شده و در برابر ممیزی‌ها آمادگی بیشتری ایجاد می‌شود، برای دریافت مشاوره های تخصصی با ما در ارتباط باشید.
