مالیات علی الراس چیست و چه تبعاتی دارد؟

مالیات علی الراس نوعی از محاسبه مالیات است که در آن سازمان امور مالیاتی با استفاده از روش های تخمینی، مبلغ مالیات مودی را تعیین می کند. این روش زمانی اعمال می شود که اطلاعات کامل و دقیق از سوی مودی ارائه نشود یا دفاتر قانونی او قابل استناد نباشد.

یکی از انواع مالیات که معمولاً بحث های زیادی در مورد آن وجود دارد، مالیات علی الراس است. در این مقاله از رایان محاسبان به طور جامع به مفهوم، دلایل، روش های محاسبه، قوانین و راهکارهای جلوگیری از علی الرأس شدن مالیات پرداخته خواهد شد.

واقعیتِ مالیات علی الراس

وقتی اسم مالیات علی الراس به میان می آید، بسیاری از افراد سردرگم می شوند و تصور می کنند این مالیات چیزی مرموز و پیچیده است. اما واقعیت این است که مالیات علی الراس زمانی اعمال می شود که اسناد و مدارک مالیاتی شما ناقص باشد یا اصلاً ارائه نشده باشد. به زبان ساده، اگر سازمان امور مالیاتی نتواند به اطلاعات دقیق و شفاف شما دست پیدا کند، مجبور می شود خودش دست به کار شود و درآمد شما را برآورد کند. و خب، حدس بزنید چه می شود؟ معمولاً این برآورد، خیلی بیشتر از چیزی است که شما انتظار دارید.

در شرایطی که شما مدارک لازم را ارائه ندهید یا اسناد مالی تان ایرادات جدی داشته باشد، ممیز مالیاتی وارد عمل می شود. او با استفاده از معیارهای تخمینی، درآمد شما را محاسبه کرده و بر اساس آن، مالیات تعیین می کند. در این فرآیند به جای استناد به اسناد و مدارک شما، از «قرائن مالیاتی» استفاده می شود.

قرائن مالیاتی چیست و چطور عمل می کند؟

قرائن مالیاتی در واقع معیارهایی هستند که برای شغل ها و کسب وکارهای مختلف تعریف شده اند. این معیارها به ممیز مالیاتی کمک می کنند تا برآوردی نسبتاً دقیق از درآمد و فعالیت های اقتصادی شما داشته باشد. مثلاً در یک مغازه کوچک، میزان خرید و فروش ماهانه، موجودی کالا و تراکنش های بانکی می تواند به عنوان قرینه مالیاتی در نظر گرفته شود.

قرائن مالیاتی برای تخمین درآمد مؤدی استفاده می شوند. برخی از این قرائن عبارت اند از:

• مقدار خرید و فروش سالانه
• میزان تولید کارخانه ها
• ارزش حق واگذاری محل کسب
• درآمد ناخالص (پیش از کسر هزینه ها)

قوانین پشت پرده مالیات علی الراس

قانون مالیات های مستقیم، به ویژه ماده ۲۳۷، توضیح می دهد که مالیات باید بر اساس اسناد و مدارک صحیح و شفاف محاسبه شود. اما اگر اسناد کافی وجود نداشته باشد، سازمان امور مالیاتی مجاز است بر اساس اطلاعات موجود، مالیات علی الراس را اعمال کند. این یعنی شما به جای اینکه کنترل امور را در دست داشته باشید، باید منتظر تصمیم گیری سازمان باشید.

ماده ۹۷ قانون مالیات های مستقیم، بر اساس این ماده، اگر اظهارنامه یا دفاتر مودی به هر دلیل قابل رسیدگی نباشد، سازمان امور مالیاتی می تواند مالیات را بر اساس شواهد و اطلاعات موجود تخمین بزند.

ماده ۲۳۱ قانون مالیات های مستقیم، این ماده به سازمان امور مالیاتی اجازه می دهد در صورت لزوم، برای بررسی اطلاعات مودی از شیوه های مختلف استفاده کند.

ماده ۲۷۴ قانون مالیات های مستقیم، عدم ارائه اطلاعات صحیح یا ارائه اسناد غیرواقعی، به عنوان تخلف مالیاتی شناخته شده و مشمول جریمه های قانونی می شود.

در روش علی الرأس، سازمان امور مالیاتی نمی تواند به جزئیات دقیق هزینه های شما دسترسی داشته باشد. بنابراین، ضرایب مالیاتی مشخصی را در قرائن مالیاتی ضرب می کند تا درآمد مشمول مالیات شما را برآورد کند. به همین دلیل، مالیاتی که در این روش تعیین می شود، اغلب بیشتر از چیزی است که در واقعیت باید پرداخت کنید.

روش محاسبه مالیات علی الراس

• مقایسه با مودیان مشابه : یکی از روش های رایج در محاسبه مالیات علی الرأس، مقایسه درآمد و هزینه های مودی با مودیان مشابه در همان صنف است.
• بررسی تراکنش های بانکی : سازمان امور مالیاتی می تواند با تحلیل تراکنش های بانکی مودی، به درآمد واقعی او دست یابد.
• استفاده از شواهد میدانی : بررسی محل فعالیت و شرایط واقعی کسب وکار مودی از دیگر ابزارهایی است که در محاسبه مالیات علی الراس به کار می رود.
• استفاده از استانداردهای صنفی : برای صنوف مختلف، معیارها و استانداردهایی وجود دارد که بر اساس آن می توان میزان درآمد و هزینه را تخمین زد.

مالیات علی الراس به عنوان روشی تخمینی توسط ممیزین مالیاتی محاسبه می شود. این فرآیند با استفاده از ابزارها و اطلاعات خاصی انجام می شود :

1. تهیه اظهارنامه برآوردی : هنگامی که فرد یا شرکت به هر دلیلی اظهارنامه مالیاتی کامل و صحیح ارائه نکند، سازمان امور مالیاتی اقدام به تهیه یک اظهارنامه برآوردی می کند. در این اظهارنامه، اطلاعات مالی و اقتصادی مؤدی به صورت تخمینی و بر اساس قرینه های مالیاتی درج می شود.
2. جمع آوری اطلاعات : اطلاعات اقتصادی و فعالیت های مالی مؤدی از منابع مختلف از جمله مراجع دولتی، بانک ها، سوابق تجاری و سایر منابع جمع آوری می شود.
3. تعیین قرینه ها : قرینه های مالیاتی عواملی هستند که برای تعیین مالیات تخمینی استفاده می شوند. این قرینه ها شامل درآمد، هزینه ها و انواع فعالیت های اقتصادی می شوند.
4. محاسبه مالیات علی الرأس : با استفاده از ضرایب مالیاتی که به فعالیت های اقتصادی مرتبط هستند، ممیزین مالیاتی مبلغ علی الرأس را محاسبه می کنند. این مبلغ معمولاً بیشتر از مالیات واقعی است که بر اساس اطلاعات دقیق قابل محاسبه است.

فرمول محاسبه مالیات علی الراس

برای محاسبه درآمد مشمول مالیات از ضرایب مالیاتی و قرینه های مربوط استفاده می شود. این ضرایب هر ساله با توجه به شرایط اقتصادی توسط کارشناسان مالیاتی و اصناف بازبینی شده و در دفترچه ضرایب مالیاتی منتشر می شوند.

ممیز مالیاتی ابتدا “برگ درخواست اسناد” را صادر می کند، مؤدی موظف است مدارک و اسناد معاملات خود را به سازمان مالیاتی ارائه دهد. کارشناسان مالیاتی مدارک را بررسی کرده و بر اساس آن مالیات را تعیین می کنند. در این فرآیند، سه حالت ممکن است رخ دهد:

• حالت اول: همه مدارک بدون نقص و مطابق قوانین باشد.
• حالت دوم: مدارک دچار نقص جدی باشد و ممیز اقدام به محاسبه مالیات به روش علی الرأس کند.
• حالت سوم: مدارک ارائه شده قابل بررسی نباشد و پرونده به هیئت سه نفره ارجاع شود.

نرخ مالیات علی الرأس در هر منطقه و کشور متفاوت است و باید بر اساس قوانین محلی محاسبه شود. ضرایب مالیاتی در دفترچه ضرایب مالیاتی مشخص شده و برای محاسبه مالیات علی الراس به کار می روند. جدول ضرایب مالیاتی مشاغل، جدولی است که سالیانه برای تعیین میزان مالیات عملکرد مشاغل مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. این جدول که بر اساس شرایط اقتصادی هر سال به روز می شود، مبنایی برای محاسبه مالیات علی الراس مودیان است.

با این حال، از سال 1397 تاکنون، ضرایب این جدول ثابت مانده و تغییری نکرده است. این امر در حالی است که شرایط اقتصادی کشور طی این مدت نوسانات قابل توجهی داشته است.

در مواردی که میزان فروش یا خرید مؤدی مشخص نباشد، ممیز مالیاتی معیارهای دیگری را برای تخمین تولید و فروش استفاده می کند. به عنوان مثال، اگر شرکتی اظهارنامه مالیاتی ارائه ندهد، ممیز می تواند بر اساس اطلاعات فروشندگان مواد اولیه، تخمین بزند.

اشخاص حقیقی موظف اند تا پایان خرداد ماه سال بعد اظهارنامه مالیاتی خود را ارائه دهند. در غیر این صورت، مالیات آن ها به صورت علی الرأس محاسبه شده و مشمول جریمه می شود. مالیات علی الراس شامل معافیت های مالیاتی نمی شود.

چه زمانی مشمول مالیات علی الراس می شوید؟

سه وضعیت اصلی وجود دارد که ممکن است شما را در دام مالیات علی الراس بیندازد:

• تأخیر در ارائه اظهارنامه مالیاتی: اگر اظهارنامه را به موقع ارسال نکنید، احتمالاً مشمول مالیات علی الراس خواهید شد.
• ناقص بودن اظهارنامه: اگر اطلاعات اظهارنامه ناقص باشد، سازمان امور مالیاتی نمی تواند به درستی محاسبه کند.
• عدم ارائه مدارک: در صورتی که پس از درخواست سازمان، مدارک مالیاتی را ارائه ندهید، این روش محاسبه اعمال می شود.

جدول دلایل علی الراس شدن مالیات

عواقب مالیات علی الراس: بیشتر بدانید!

مالیات علی الرأس می تواند تبعاتی جدی و گاهاً غیرقابل جبران برای مؤدیان داشته باشد. در برخی موارد، رد شدن مدارک مالیاتی باعث ایجاد یأس و ناامیدی در مؤدیان می شود و این تصور را در آن ها ایجاد می کند که ارائه اسناد مالیاتی و تهیه دفاتر قانونی بی فایده است. اما این تصور اشتباه است و مالیات علی الرأس عواقبی به دنبال دارد که باید جدی گرفته شود.

عواقب مالیات علی الرأس عبارتند از:

1. فرار مالیاتی

برخی مشاغل که حاشیه سود آن ها بیشتر از ضرایب مالیاتی تعیین شده است، به دنبال محاسبه مالیات خود از طریق روش علی الرأس هستند. این افراد تلاش می کنند تا هزینه های واقعی خود را کمتر از آنچه که هست نشان دهند، زیرا در این روش، مالیات بر اساس ضرایب تخمینی محاسبه می شود. این موضوع زمینه ای برای فرار مالیاتی فراهم می کند و باعث کاهش شفافیت اقتصادی می شود.

• افزایش هزینه های دادرسی

بسیاری از مؤدیان تلاش می کنند مدارک و اطلاعات لازم را تهیه و ارائه دهند، اما در مواردی دفاتر آن ها مردود اعلام می شود. در چنین شرایطی، آن ها مجبور می شوند از تمامی ظرفیت های قانونی برای دادرسی استفاده کنند. مراحل مختلف دادرسی شامل:

• مذاکره با مدیر مالیاتی
• مراجعه به هیئت بند 3 ماده 97
• هیئت های بدوی و تجدیدنظر
• شورای عالی مالیاتی
• و در نهایت دیوان عدالت اداری

این فرآیندها نه تنها زمان بر هستند، بلکه هزینه های مالی سنگینی نیز به دنبال دارند.

• کاهش ارزش مالیات وصولی به دلیل طولانی شدن فرآیند دادرسی

طولانی شدن زمان دادرسی و پرداخت مالیات، تبعاتی نظیر کاهش ارزش پول و تأثیرات تورمی دارد. در بسیاری از موارد، مالیاتی که از طریق علی الرأس وصول می شود، کمتر از مالیاتی است که می توانست از بررسی دقیق دفاتر مؤدی به دست آید.

حذف مالیات علی الراس؛ واقعیت یا شایعه؟

با تصویب اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم در سال 94، به نظر می رسید که عصر مالیات علی الراس به پایان رسیده است. اما با گذشت زمان مشخص شد که تغییر قوانین به تنهایی کافی نیست و رویه های اداری سازمان امور مالیاتی همچنان بر محاسبه مالیات به روش علی الراس اصرار می ورزند.

حذف این مالیات در واقعع یک تغییر نام بود ، نه تغییر ماهیت! اگرچه در قوانین جدید به جای اصطلاح “مالیات علی الراس”، از عبارتی مانند “ضرایب سود فعالیت” استفاده می شود، اما ماهیت این روش تغییر چندانی نکرده است. سازمان امور مالیاتی همچنان با استفاده از این ضرایب، درآمد مشمول مالیات مودیان را تخمین زده و مالیات را محاسبه می کند.

حقوق مودیان در برابر مالیات علی الراس و راه های دفاع

مودیان مالیاتی در برابر این رویه غیرقانونی، حقوقی دارند. آن ها می توانند شکایت خود را به مراجع ذی صلاح اعلام کنند و با توجه به مدارک خود ثابت کنند که محاسبه مالیات به صورت علی الراس مغایر با مدارک موجود است، مودیان می توانند به مراجع قضایی شکایت کنند.

همچنین با طرح دعوی در دیوان عدالت اداری، می توانند خواستار ابطال تصمیم سازمان امور مالیاتی مبنی بر محاسبه مالیات به روش علی الراس شوند.

اما پیشگیری بهتر از درمان است، برای جلوگیری از مشکلات ناشی از مالیات علی الراس، مودیان باید با ارائه اطلاعات دقیق و کامل در اظهارنامه مالیاتی، یکی از مهم ترین راه ها برای جلوگیری از محاسبه مالیات به صورت علی الراس را پیش بگیرند، ضمناً داشتن اسناد و مدارک کافی و معتبر، می تواند در صورت بروز اختلاف با سازمان مالیاتی، به عنوان مدرک مورد استفاده قرار گیرد.

مشورت با یک مشاور مالیاتی خبره، می تواند به مودیان کمک کند تا از حقوق خود و قوانین مالیاتی آگاه شده و در صورت بروز مشکل، بهترین تصمیم را اتخاذ کنند. پس برای پیشگیری باید:

• اظهارنامه مالیاتی دقیق و به موقع ارسال کنید.
• ارسال اظهارنامه کامل و شفاف می تواند از بسیاری از مشکلات جلوگیری کند.
• مدارک و دفاتر مالی خود را به درستی نگهداری کنید.
• دفاتر شما باید کاملاً مطابق با استانداردهای قانونی تنظیم شوند.
• با سازمان امور مالیاتی همکاری کنید.
• ارائه مدارک در زمان تعیین شده، می تواند از اعمال مالیات علی الراس جلوگیری کند.

نقش مشاور مالیاتی در جلوگیری از مالیات علی الراس

مشاور مالیاتی با تخصص و دانش خود در زمینه قوانین و مقررات مالیاتی، به شما کمک می کند تا از پرداخت مالیات های اضافی و غیرضروری جلوگیری کنید. اما چگونه؟ با کمک مشاور، با استفاده از روش های حسابداری صحیح و شناسایی تمامی درآمدها و هزینه ها، اظهارنامه ای دقیق و کامل تهیه می شود و با ایجاد سیستمی منظم برای نگهداری اسناد مالی، امکان رسیدگی دقیق به پرونده مالیاتی و جلوگیری از هرگونه ابهام فراهم می شود.

مشاور مالیاتی با آگاهی از قوانین و مقررات، از تمامی تسهیلات و معافیت های مالیاتی که به شما تعلق می گیرد، استفاده می کند و در صورت بروز هرگونه اختلاف با سازمان مالیاتی، مشاور مالیاتی به نمایندگی از شما با آن ها مذاکره می کند، برای دریافت خدمات مالیاتی حرفه ای با ما در تماس باشید.