قرارداد کار چیست انواع آن کدامند؟

قرارداد کار یکی از مهم ترین مباحث در حوزه حقوق کار است که روابط بین کارگر و کارفرما را تعریف و تنظیم می کند. این قرارداد چارچوبی قانونی است که تعهدات، وظایف و حقوق هر یک از طرفین را به صورت مشخص و رسمی تعیین می کند.

با توجه به اهمیت این موضوع، آشنایی با انواع قراردادهای کار و ویژگی های آن ها برای هر فردی که در بازار کار فعال است، ضروری است. در این مقاله از رایان محاسبان به بررسی قرارداد کار، انواع آن و ویژگی های هر نوع قرارداد می پردازیم، البته خوب است با قرارداد حسابداری هم آشنا شده و تفاوت های ان با قرارداد کاری را بدانید.

قرارداد کار چیست؟

قرارداد کار، توافق نامه ای حقوقی بین کارگر و کارفرما است که حقوق و تعهدات طرفین را در طول مدت اشتغال مشخص می کند. این سند مهم، چارچوب قانونی روابط کاری را تعریف کرده و از حقوق هر دو طرف محافظت می کند.

قرارداد کار بر اساس ماده 7 قانون کار، توافقی است کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر متعهد می شود در قبال دریافت مزد، کاری را برای مدت معین یا نامعین برای کارفرما انجام دهد. این قرارداد یک توافق دو طرفه است که در آن یک طرف کارفرما و طرف دیگر کارگر است. کارگر شخصی حقیقی است که در قبال ارائه خدمت، مزد دریافت می کند و کارفرما می تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد.

ویژگی های قرارداد کار

• قرارداد کار مشخص می کند که کارگر باید چه وظایفی را انجام دهد و چه حقوق و مزایایی دریافت خواهد کرد.
• این قرارداد تعهداتی برای هر دو طرف ایجاد می کند؛ کارگر باید وظایف خود را طبق قرارداد انجام دهد و کارفرما نیز متعهد به پرداخت حقوق و مزایای تعیین شده است.
• قراردادهای کار باید بر اساس قانون کار تنظیم شوند و حقوق کارگر و کارفرما را به طور کامل رعایت کنند.

در ادامه جدولی از ویژگی های قرارداد کاری را میبیند که همراه با مثالهای کاربردی ارائه شده است:

انواع قرارداد کار

قراردادهای کار از چند جهت قابل دسته بندی هستند.

قراردادهای از نظر نوع استخدام شامل دو دسته هستند :  قرارداد کار دولتی و قرارداد کار در شرکت های خصوصی

قرارداد کار دولتی:

قرارداد کار دولتی، نوعی توافقنامه بین یک فرد (کارمند) و یک نهاد دولتی است که به موجب آن فرد، در مقابل دریافت حقوق و مزایا، وظایف مشخصی را انجام می دهد. این نوع قراردادها به دلیل ماهیت خاص نهادهای دولتی و قوانین حاکم بر آن ها، دارای ویژگی های متمایزی هستند.

قراردادهای کار دولتی معمولاً به سه دسته اصلی تقسیم می شوند:

1. استخدام رسمی، این نوع استخدام، پایدارترین نوع استخدام در دستگاه های دولتی است. کارمندان رسمی به صورت دائمی در دستگاه های دولتی مشغول به کار بوده و از امنیت شغلی بالاتری برخوردارند، کارمندان رسمی از حقوق و مزایای مشخصی برخوردار هستند که بر اساس قوانین و مقررات دولتی تعیین می شود. به طور معمول، برای اخراج یک کارمند رسمی، دلایل قانعی مورد نیاز است و فرایند پیچیده تری نسبت به سایر انواع استخدام دارد.

کارمندان رسمی از پوشش های بیمه ای کاملی مانند بیمه تامین اجتماعی، بیمه عمر و … برخوردار هستند.

کاربرد این قرارداد کار بیشتر برای پر کردن پست های سازمانی دائمی در دستگاه های دولتی و انجام وظایف اصلی و حیاتی سازمان است.

2. استخدام پیمانی، این نوع استخدام، به صورت موقت و برای انجام پروژه های خاص یا جایگزینی نیروی انسانی در دوره های کوتاه مدت صورت می گیرد. قراردادهای پیمانی دارای مدت زمان مشخصی هستند و پس از پایان این مدت، قرارداد به صورت خودکار خاتمه می یابد؛ استخدام پیمانی به دستگاه های دولتی این امکان را می دهد تا در صورت نیاز به نیروی کار موقت، به سرعت اقدام کنند.

حقوق و مزایای کارمندان پیمانی معمولاً کمتر از کارمندان رسمی است و ممکن است برخی از مزایا مانند پاداش و افزایش حقوق به آن ها تعلق نگیرد.

قرارداد کار پیمانی برای انجام پروژه های خاص، جایگزینی نیروی انسانی در دوره های مرخصی یا بازنشستگی، و پر کردن پست های موقت کاربرد دارد.

3. استخدام قراردادی (خدماتی)، این نوع قرارداد برای انجام کارهای خدماتی و پشتیبانی در دستگاه های دولتی منعقد می شود و مانند قراردادهای پیمانی، قراردادهای خدماتی نیز دارای مدت زمان مشخصی هستند.

کارمندان با این نوع قرارداد، وظایف خدماتی مانند نظافت، نگهبانی، رانندگی و … را انجام می دهند؛ حقوق و مزایای کارمندان خدماتی معمولاً کمتر از کارمندان رسمی و پیمانی است.

کارایی این نوع قراردادکاری انجام کارهای خدماتی و پشتیبانی در دستگاه های دولتی که نیاز به نیروی کار دائمی ندارند، است.

قرارداد کار شرکت های خصوصی:

قرارداد کار در شرکت های خصوصی، توافق نامه ای حقوقی بین یک فرد (کارگر) و یک شرکت خصوصی (کارفرما) است که به موجب آن فرد، در مقابل دریافت حقوق و مزایا، وظایف مشخصی را انجام می دهد. این قرارداد، چارچوب قانونی برای روابط کاری بین کارگر و کارفرما در بخش خصوصی را تعیین می کند.

خوب است بدانید که قراردادهای کار در شرکت های خصوصی نسبت به قراردادهای کار دولتی، از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار هستند. این بدان معناست که شرایط قرارداد، از جمله مدت زمان، حقوق و مزایا، و نوع کار، می تواند با توافق طرفین به اشکال مختلفی تنظیم شود، همچنین قراردادهای کار در شرکت های خصوصی تنوع بسیار زیادی دارند و بسته به نوع شرکت، صنعت، و موقعیت شغلی، شرایط متفاوتی دارند.

البته قراردادهای کار در شرکت های خصوصی باید مطابق با قوانین کار هر کشور و همچنین اساسنامه و آیین نامه داخلی شرکت باشد. کارمندان شرکت های خصوصی بر اساس قانون کار و توافقات صورت گرفته در قرارداد، از حقوق و مزایای مشخصی مانند حقوق پایه، مزایای جانبی، بیمه، مرخصی و … برخوردار می شوند.

انواع قرارداد کار در شرکت های خصوصی

قراردادهای کار در شرکت های خصوصی به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند:

• قرارداد کار دائم: این نوع قرارداد، پایدارترین نوع قرارداد است و تا زمانی که یکی از طرفین بخواهد آن را فسخ کند، ادامه می یابد.
• قرارداد کار موقت: این نوع قرارداد برای انجام کارهای خاص و موقت منعقد می شود و مدت زمان مشخصی دارد.

انواع قرارداد کار از نظر مدت قرارداد هم قابل تعریف است.

قرارداد کاری موقت

این نوع قرارداد برای یک مدت زمان مشخص تنظیم می شود. مثلاً یک سال، شش ماه یا حتی برای پروژه ای خاص. با اتمام مدت تعیین شده، قرارداد به پایان می رسد، مگر اینکه تمدید شود. اگر قرارداد تمدید نشود و کارگر همچنان به کار ادامه دهد، این کار بدون حمایت قانونی خواهد بود.

مهمترین ویژگی این قرارداد، داشتن مدت زمان پایان است. این مدت می تواند در قرارداد به صورت دقیق قید شود. همچنین این نوع قرارداد به کارفرما اجازه می دهد تا در مواقع نیاز، نیروی کار مورد نیاز خود را به صورت موقت تامین کند و پس از اتمام کار، قرارداد را بدون نیاز به طی مراحل پیچیده فسخ نماید.

اما به دلیل مدت زمان محدود، کارمندان با قرارداد موقت از امنیت شغلی کمتری نسبت به کارمندان با قرارداد دائم برخوردار هستند.

دلایل استفاده از قرارداد کار موقت

• بسیاری از شرکت ها برای انجام پروژه های خاص و موقت، از قراردادهای کار موقت استفاده می کنند.
• در صورت مرخصی، بیماری یا استعفا کارمندان دائمی، شرکت ها می توانند با استخدام نیروی کار موقت، جای خالی ایجاد شده را پر کنند.
• برخی شرکت ها از قراردادهای کار موقت برای ارزیابی توانایی و مهارت های کارمندان قبل از استخدام دائمی استفاده می کنند.
• در برخی موارد، استخدام نیروی کار موقت به دلیل هزینه های کمتر نسبت به استخدام نیروی کار دائمی، برای شرکت ها مقرون به صرفه تر است.

نکته : فسخ قرارداد کار موقت، بسته به شرایط مندرج در قرارداد و قوانین کار، می تواند به صورت های مختلفی انجام شود. به طور کلی، در صورت پایان مدت قرارداد، قرارداد به صورت خودکار فسخ می شود. همچنین، در صورت نقض مفاد قرارداد توسط یکی از طرفین، طرف مقابل می تواند قرارداد را فسخ کند.

عدم امنیت شغلی برای کارگر، احتمال بهره کشی از کارگران، عدم انگیزه کافی در کارگران از مهمترین معایب این نوع از قرارداد کار است.

قرارداد کاری غیرموقت (دائمی)

قرارداد کاری غیرموقت یا دائم نوعی توافق بین کارگر و کارفرما است که بر خلاف قراردادهای موقت، برای مدت مشخصی منعقد نمی شود. به عبارت دیگر، این قرارداد تا زمانی که یکی از طرفین (کارگر یا کارفرما) به دلایل قانونی و طبق شرایط مشخص در قرارداد، آن را فسخ کند، معتبر خواهد بود.

اصلی ترین مشخصه این قرارداد، عدم وجود تاریخ پایان مشخص است؛ کارگرانی که با قرارداد دائم کار می کنند، از امنیت شغلی بالاتری نسبت به کارگران موقت برخوردار هستند و معمولاً کارگران دائمی از حقوق و مزایای بیشتری هم نسبت به کارگران موقت برخوردارند و البته فسخ قرارداد دائم نیاز به دلایل قانعی و طی مراحل قانونی مشخص دارد.

دلایل استفاده از قرارداد کاری غیرموقت

• شرکت هایی که به نیروی کار ثابت و پایدار نیاز دارند، معمولاً از قراردادهای دائم استفاده می کنند.
• قراردادهای دائم، انگیزه کارگران را برای ماندگاری در سازمان افزایش می دهد و به بهبود بهره وری کمک می کند.
• قراردادهای دائم به شرکت ها کمک می کند تا نیروی کاری ثابت و پایدار داشته باشند و از نوسانات نیروی کار جلوگیری کنند.

شرایط فسخ قرارداد کاری غیرموقت

فسخ قرارداد کاری دائم، به دلایل زیر امکان پذیر است:

• اگر کارگر مرتکب تخلفاتی مانند غیبت های مکرر، عدم انجام وظایف، تخریب اموال شرکت و … شود، کارفرما می تواند قرارداد را فسخ کند.
• در صورت تغییر ساختار شرکت، کاهش فعالیت ها یا ادغام با شرکت دیگر، ممکن است برخی از پست های کاری حذف شده و قرارداد کار کارگران مربوطه فسخ شود.
• با رسیدن کارگر به سن بازنشستگی، قرارداد کار به صورت خودکار پایان می یابد.
• با فوت کارگر، قرارداد کار به طور طبیعی پایان می یابد.
• در برخی موارد، کارگر و کارفرما می توانند با توافق متقابل قرارداد را فسخ کنند.

قرارداد کاری برای انجام کار معین

قرارداد کاری برای انجام کار معین، نوعی توافقنامه بین کارگر و کارفرما است که بر اساس آن، کارگر متعهد می شود یک کار مشخص و تعریف شده را انجام دهد. این کار می تواند یک پروژه، یک وظیفه خاص یا مجموعه ای از فعالیت های مرتبط باشد. به عبارت دیگر، این قرارداد بر خلاف قراردادهای دائمی یا موقت که بر اساس مدت زمان مشخص می شوند، بر اساس انجام یک کار خاص تعریف می شود.

در این نوع قرارداد، کار مورد نظر به طور دقیق تعریف شده و قابل اندازه گیری است و مدت زمان این قرارداد به اتمام کار مشخص بستگی دارد و لزوماً به یک زمان مشخص محدود نمی شود.

معمولاً حق الزحمه کارگر بر اساس حجم کار انجام شده یا بر اساس توافق اولیه پرداخت می شود و با اتمام کار مشخص شده، قرارداد به صورت خودکار پایان می یابد.

تفاوت قرارداد کاری برای انجام کار معین با سایر قراردادها

در قرارداد دائم، کارگر برای انجام وظایف مشخص و مداوم در سازمان استخدام می شود، در حالی که در قرارداد برای انجام کار معین، کارگر برای انجام یک کار خاص و محدود استخدام می شود. همچنین در قرارداد موقت، مدت زمان قرارداد مشخص است، در حالی که در قرارداد برای انجام کار معین، مدت زمان به اتمام کار بستگی دارد.

مزایا و معایب قرارداد کاری برای انجام کار معین

با عقد این قراردار کاری، کارفرما می تواند برای پروژه های خاص و موقت، نیروی کار مورد نیاز خود را بدون نیاز به استخدام دائمی تامین کند و همچنین کارگر بر روی انجام کار مشخص تمرکز می کند و انگیزه بیشتری برای اتمام کار در زمان تعیین شده دارد. در برخی موارد، استفاده از این نوع قرارداد می تواند هزینه های نیروی انسانی را کاهش دهد.

معایب قرارداد کاری برای انجام کار معین عدم امنیت شغلی است؛ کارگرانی که با این نوع قرارداد کار می کنند، از امنیت شغلی کمتری برخوردار هستند و حتی ممکن است برخی از مزایای معمول مانند بیمه و سنوات به کارگرانی که با این نوع قرارداد کار می کنند، تعلق نگیرد.

چرا داشتن قرارداد کار مهم است؟

• قرارداد کار، کارگر را تحت پوشش قوانین کار قرار می دهد و از او در برابر رفتارهای غیرقانونی کارفرما محافظت می کند. این بدان معناست که در صورت بروز هرگونه مشکل، کارگر می تواند به قوانین کار استناد کند و از حقوق خود دفاع کند.
• قرارداد کار، تعهدات هر دو طرف (کارگر و کارفرما) را به طور دقیق و شفاف مشخص می کند. این امر از بروز سوءتفاهم و اختلاف بین طرفین جلوگیری کرده و به ایجاد یک رابطه کاری سالم و پایدار کمک می کند.
• داشتن قرارداد کتبی، به کارگر این اطمینان را می دهد که حقوق و مزایای او به موقع و بر اساس توافقات صورت گرفته پرداخت می شود.
• قرارداد کار، به خصوص قراردادهای دائم، به کارگر حس امنیت شغلی می دهد و به او اجازه می دهد تا برنامه های بلندمدت برای زندگی خود داشته باشد.
• در صورت بروز اختلاف بین کارگر و کارفرما، وجود یک قرارداد کتبی می تواند به عنوان یک سند قانونی برای حل و فصل اختلافات مورد استفاده قرار گیرد.
• قرارداد کار، مدرکی رسمی برای اثبات رابطه کاری بین کارگر و کارفرما است که در مواردی مانند دریافت وام، اخذ ویزا و… مورد نیاز است.

مزایای داشتن قرارداد کار برای کارفرما چیست؟

داشتن قرارداد کار، از کارفرما در برابر ادعاهای بی پایه و اساس کارگران محافظت می کند ، همچنین قرارداد کار، به خصوص قراردادهای دائم، به کارفرما کمک می کند تا نیروی کاری پایدار و با انگیزه داشته باشد. البته قرارداد کار شفاف و دقیق، به بهبود روابط بین کارگر و کارفرما کمک می کند.

آیا برای هر کاری به قرارداد نیاز داریم؟

بله، وجود قرارداد برای هر نوع کار ضروری است. حتی اگر کاری کوتاه مدت یا پروژه ای باشد، بهتر است برای جلوگیری از مشکلات احتمالی یک قرارداد رسمی تنظیم شود. با تنظیم قرارداد، حقوق و وظایف هر دو طرف مشخص می شود و در صورت بروز اختلاف، راهکارهای قانونی برای حل آن وجود خواهد داشت.

چه مواردی باید در قرارداد کار ذکر شود؟

در هر قرارداد کار باید هر دو طرف باید با رضایت کامل و بدون اکراه یا فشار قرارداد را امضا کنند همچنین هر دو طرف باید صلاحیت قانونی برای انعقاد قرارداد را داشته باشند؛ یعنی بالغ، عاقل و قادر به انجام تعهدات خود باشند.

در نظر داشته باشید که موضوع قرارداد باید قانونی و مشروع باشد. قراردادهایی که بر خلاف قانون یا اصول شرعی باشند، از اعتبار قانونی برخوردار نیستند.

یک قرارداد کار کامل باید شامل موارد زیر باشد:

1. مشخصات طرفین قرارداد

• نام و اطلاعات کامل کارفرما و کارگر: شامل نام کامل، نام خانوادگی، شماره ملی، شماره شناسنامه، آدرس دقیق و اطلاعات تماس هر دو طرف قرارداد.
• مشخصات قانونی شرکت: در صورتی که کارفرما یک شرکت باشد، اطلاعاتی مانند نام شرکت، شماره ثبت، آدرس قانونی و نام نماینده قانونی شرکت باید ذکر شود.

2. موضوع قرارداد

1. شرح کامل کار: به طور دقیق و روشن شرح داده شود که کارگر چه کاری را باید انجام دهد. این شرح باید شامل عنوان شغلی، وظایف اصلی، مسئولیت ها و اهداف شغلی باشد.
2. محل انجام کار: آدرس دقیق محل کار یا شعبه ای که کارگر در آن مشغول به کار خواهد بود، باید مشخص شود.

3. مدت قرارداد

• مدت زمان قرارداد: برای قراردادهای موقت، مدت زمان دقیق شروع و پایان قرارداد باید ذکر شود. برای قراردادهای دائم، می توان قید کرد که قرارداد تا زمانی که یکی از طرفین آن را فسخ کند، ادامه خواهد داشت.
• تمدید قرارداد: در صورت امکان تمدید قرارداد، شرایط و نحوه تمدید آن باید در قرارداد قید شود.

4. میزان حقوق و مزایا

• حقوق پایه: مبلغ دقیق حقوق پایه که به صورت ماهانه یا هفتگی به کارگر پرداخت می شود، باید مشخص شود.
• سایر مزایا: تمام مزایایی که به کارگر تعلق می گیرد، مانند پاداش، اضافه کار، کمک هزینه مسکن، بیمه، مرخصی استعلاجی و… باید به طور دقیق و با ذکر مبلغ یا درصد مشخص شود.
• نحوه پرداخت: نحوه پرداخت حقوق (نقدی، واریز به حساب بانکی) و زمان پرداخت (ماهانه، هفتگی) باید مشخص شود.

5. شرح وظایف

• وظایف اصلی: تمام وظایف اصلی که کارگر موظف به انجام آن ها است، باید به طور دقیق و روشن شرح داده شود.
• مسئولیت ها: مسئولیت های کارگر در قبال کارفرما و محصولات یا خدماتی که ارائه می دهد، باید مشخص شود.
• سلسله مراتب سازمانی: جایگاه کارگر در ساختار سازمانی و افرادی که او باید به آن ها گزارش دهد، باید مشخص شود.

6. مقررات مربوط به مرخصی

• مرخصی استعلاجی: شرایط استفاده از مرخصی استعلاجی، مدت زمان مرخصی و نحوه پرداخت حقوق در طول مدت مرخصی باید مشخص شود.
• مرخصی سالیانه: تعداد روزهای مرخصی سالیانه، نحوه محاسبه و زمان استفاده از مرخصی سالیانه باید مشخص شود.
• تعطیلات رسمی: تعطیلات رسمی که کارگر حق استفاده از آن ها را دارد، باید در قرارداد ذکر شود.

7. شرایط فسخ قرارداد

• دلایل فسخ: دلایلی که بر اساس آن ها هر یک از طرفین می توانند قرارداد را فسخ کنند، باید به طور واضح ذکر شود.
• مراحل فسخ: مراحل قانونی که برای فسخ قرارداد باید طی شود، باید مشخص شود.
• تبعات فسخ: عواقب فسخ قرارداد برای هر یک از طرفین، مانند پرداخت غرامت، باید مشخص شود.