حسابرسی بیمه ای یکی از فرآیندهای اداری بنیادین در سازمان تأمین اجتماعی است که به منظور نظارت و تضمین اجرای صحیح قوانین بیمه ای انجام می شود. این فرآیند شامل بررسی اسناد و دفاتر مالی مرتبط با حق بیمه توسط کارفرمایان و پیمانکاران است. مقاله حاضر از رایان محاسبان به تبیین مفاهیم، اهداف، مراحل اجرایی و مدارک موردنیاز برای حسابرسی بیمه ای می پردازد و به طور خاص، به تشریح مفاد قانونی مرتبط با این فرآیند پرداخته است.
تعریف حسابرسی بیمه ای
فرآیند حسابرسی، به معنای بررسی دقیق و سیستماتیک اسناد مالی و حسابداری، در حوزه بیمه ای به مجموعه اقداماتی اطلاق می شود که با هدف ارزیابی میزان تطابق پرداخت های بیمه ای با قوانین و مقررات انجام می گیرد. در این راستا، حسابرسان بیمه ای مسئولیت بررسی دفاتر قانونی و مدارک مرتبط با بیمه را بر عهده دارند تا از صحت و کامل بودن پرداخت های حق بیمه اطمینان حاصل کنند.
تخلفاتی نظیر ارائه نکردن مدارک و دفاتر قانونی، پرداخت ناقص حق بیمه یا قطع بیمه کارکنان بدون توجیه قانونی، می تواند موجب اعمال مجازات های پیش بینی شده در قوانین تأمین اجتماعی شود.
در صورت نیاز به هر نوع خدمات حسابرسی با ما در ارتباط باشید.

پیش حسابرسی بیمه تامین اجتماعی
پیش حسابرسی بیمه روندی است در آن اسناد و مدارک شرکت بازبینی شده و مورد ارزیابی قرار می گیرد تا قبل از ورود و بررسی حسابرسان هر گونه مشکل یا خطای احتمالی در آن به صورت کامل حل شود. هدف از انجام پیش حسابرسی بیمه نیز این است که با ارزیابی مدارک، هر دلیلی که باعث جریمه شدن بیمه ای یا افزایش بیمه کارگران می شود، را حذف کرد و برطرف نمود. علاوه بر این، با این روش می توان تا حد قابل توجهی و در صورت امکان حق بیمه را کاهش داد.
حسابرس بیمه یا کارشناس بیمه کیست؟
حسابرس یا کارشناس بیمه فردی تعیین شده از طرف سازمان تامین اجتماعی است که وظیفه ارزیابی کردن دفاتر قانونی و اسناد مالی کارگاه ها را بر عهده دارد. کارشناس بیمه اسناد و مدارک را بررسی و ارزیابی می کند تا از حقوق بیمه ای کارگران اطمینان حاصل کند. در واقع کارشناس با توجه به اصول حسابرسی استاندارد، مدارک را بررسی کرده و در صورت لزوم اخطاریه های لازم را ابلاغ می کند تا حق و حقوق کارگران ضایع نگردد و به صورت کامل پرداخت شود.
حسابرسی بیمه به چه شرکت ها و افرادی تعلق می گیرد؟
- کلیه مواردی که به عنوان حق الزحمه به اشخاص حقوقی و حقیقی توسط بیمه پرداخت شده باشد.
- تمام مواردی که در قالب حقوق و مزایای قانونی به کارگران شرکت ها و موسسات پرداخت شده است.
- کلیه اموری که به پیمانکاران برای اجرا نمودن قراردادهای پیمان کاری پرداخت شده باشد.
- در صورتی که این موارد به پیمانکاران بر اساس ماده 38 قانون پرداخت نشده باشد.
مفاد قانونی مرتبط با حسابرسی بیمه ای
قوانین تامین اجتماعی، به ویژه مواد 28 و 38 آن، از جمله مهم ترین قوانین حاکم بر روابط کار و تامین اجتماعی در ایران هستند. این قوانین با هدف تامین امنیت اقتصادی و اجتماعی کارگران و بازنشستگان، چارچوب مشخصی را برای پرداخت حق بیمه، پوشش بیمه ای و مسئولیت های کارفرمایان و پیمانکاران تعیین می کنند.
ماده 28 قانون تامین اجتماعی: منابع درآمدی سازمان تامین اجتماعی
ماده 28 قانون تامین اجتماعی، به عنوان یکی از ارکان اصلی نظام تامین اجتماعی، به منابع درآمدی سازمان تامین اجتماعی اختصاص یافته است. این ماده، نحوه تامین مالی خدمات و تعهدات سازمان را از طریق دریافت حق بیمه مشخص می کند.
حق بیمه، مبلغی است که کارفرمایان، کارکنان و در برخی موارد دولت، به عنوان سهم خود در تامین هزینه های بیمه های اجتماعی پرداخت می کنند. نرخ حق بیمه برای هر یک از این گروه ها و برای پوشش های بیمه ای مختلف، به صورت قانونی تعیین شده است.
انواع حق بیمه:
- حق بیمه اجباری: حق بیمه ای است که پرداخت آن برای همه کارفرمایان و کارکنان مشمول قانون تامین اجتماعی الزامی است.
- حق بیمه اختیاری: حق بیمه ای است که افراد می توانند به صورت داوطلبانه برای پوشش های بیمه ای بیشتر پرداخت کنند.
- تعیین نرخ حق بیمه: نرخ حق بیمه توسط شورای عالی تامین اجتماعی تعیین می شود و بر اساس عوامل مختلفی از جمله نوع فعالیت، میزان دستمزد و نوع پوشش بیمه ای متفاوت است.
ماده 28، با تعیین منابع درآمدی سازمان تامین اجتماعی، به پایداری این سازمان کمک می کند. همچنین، این ماده، تضمین کننده ارائه خدمات بیمه ای به بیمه شدگان و مستمری بگیران است.

ماده 38 قانون تامین اجتماعی: الزام به بیمه کارکنان پیمانی و مقاطعه ای
ماده 38 قانون تامین اجتماعی، با هدف گسترش پوشش بیمه ای به تمامی کارگران، به موضوع بیمه کارکنان پیمانی و مقاطعه ای می پردازد. بر اساس این ماده، کلیه کارفرمایان، اعم از دولت، شهرداری ها، شرکت های دولتی و خصوصی، موظفند کارکنان خود، اعم از دائمی، موقت یا قراردادی، و همچنین کارکنان پیمانکاران و مقاطعه کاران خود را نزد سازمان تامین اجتماعی بیمه کنند.
- این ماده، تمامی کارکنانی که در اجرای پروژه های پیمانی و مقاطعه ای فعالیت می کنند را تحت پوشش بیمه قرار می دهد.
- کارفرما مسئولیت اصلی بیمه کارکنان خود و کارکنان پیمانکاران و مقاطعه کاران را بر عهده دارد.
- عدم رعایت ماده 38، علاوه بر نقض قانون، منجر به اعمال جریمه های سنگین از سوی سازمان تامین اجتماعی خواهد شد.
ماده 38، با الزام به بیمه تمامی کارگران، از جمله کارکنان پیمانی و مقاطعه ای، به کاهش شکاف های بیمه ای کمک می کند و حقوق بیمه ای تمامی کارگران را تامین می نماید.
تفاوت های اصلی بین مواد 28 و 38 چیست؟ ماده 28 به منابع درآمدی سازمان تامین اجتماعی و نحوه تعیین نرخ حق بیمه می پردازد، ماده 38 به موضوع بیمه کارکنان پیمانی و مقاطعه ای و مسئولیت کارفرمایان در این زمینه می پردازد.
اهداف حسابرسی بیمه ای
اهداف اصلی حسابرسی بیمه ای عبارتند از:
اطمینان از پرداخت حق بیمه کارکنان
یکی از اهداف اساسی حسابرسی بیمه ای، اطمینان از پرداخت به موقع و صحیح حق بیمه کارکنان است. بازرسان بیمه ای اسناد مرتبط را بررسی می کنند تا اطمینان حاصل شود که لیست حق بیمه به درستی ارسال و مبالغ مربوطه پرداخت شده است.
تضمین اجرای قوانین تأمین اجتماعی
بازرسی حسابرسی بیمه ای در راستای نظارت بر رعایت مفاد قانونی، از جمله بیمه کردن نیروهای قراردادی مطابق با ماده 38 قانون تأمین اجتماعی، انجام می شود. همچنین، حسابرسان دقت می کنند که حق بیمه پرداختی، متناسب با حقوق و مزایای واقعی کارکنان باشد.
کاهش ریسک بروز مشکلات در دریافت برگه مفاصاحساب بیمه
یکی از الزامات پیمانکاران برای تسویه حساب با سازمان تأمین اجتماعی، ارائه برگه مفاصاحساب بیمه است. حسابرسی بیمه ای کمک می کند تا بدهی های احتمالی به موقع شناسایی و تسویه شوند و در نتیجه، فرآیند دریافت این برگه با سهولت بیشتری انجام گیرد.
صفر تا صد مراحل اجرایی حسابرسی بیمه ای
با اجرای صحیح این مراحل، می توان از بروز تخلفات احتمالی جلوگیری کرده و الزامات قانونی تأمین اجتماعی را به درستی رعایت کرد:
1. اعلام و درخواست مدارک
در مرحله نخست، بازرسان حسابرسی بیمه ای که از سوی سازمان تأمین اجتماعی مأموریت یافته اند، به محل کارگاه یا شرکت مراجعه می کنند. این مراجعه می تواند از پیش اعلام شده یا به صورت سرزده انجام شود. بازرسان با ارائه معرفی نامه رسمی و احراز هویت خود، درخواست ارائه مدارک و مستندات قانونی از جمله موارد زیر را مطرح می کنند:
- دفاتر قانونی: شامل دفاتر روزنامه، دفاتر کل و دفاتر مشاغل مرتبط که مبنای ثبت و نگهداری اطلاعات مالی و حسابداری شرکت است.
- اسناد مالی و قراردادها: قراردادهای کاری میان کارفرما و کارکنان، قراردادهای پیمانکاری و سایر اسناد مالی که بیانگر پرداخت های انجام شده به کارکنان است.
- لیست های بیمه ای: لیست هایی که به صورت ماهانه به سازمان تأمین اجتماعی ارسال شده و شامل مشخصات کارکنان، میزان حقوق و مزایا و مبلغ حق بیمه پرداختی است.
در این مرحله، کارفرما موظف است اسناد موردنیاز را به طور کامل و بدون تأخیر در اختیار بازرس قرار دهد. عدم ارائه اسناد یا ارائه ناقص آنها می تواند به عنوان تخلف تلقی شده و عواقب قانونی در پی داشته باشد.
2. بررسی اسناد و انطباق با قوانین
در این مرحله، حسابرس اقدام به تحلیل و بررسی دقیق مدارک و اسناد ارائه شده می کند. این بررسی شامل موارد زیر است:
- صحت و کامل بودن اطلاعات: حسابرس اطمینان حاصل می کند که اطلاعات مندرج در دفاتر و اسناد ارائه شده با قوانین مالیاتی و بیمه ای تطابق دارد و هیچگونه ابهام یا نقصی در اطلاعات وجود ندارد.
- انطباق با قوانین تأمین اجتماعی: مدارک بررسی می شوند تا مشخص شود آیا حق بیمه تمامی کارکنان اعم از دائم، موقت یا قراردادی به طور صحیح پرداخت شده است یا خیر. این انطباق شامل تطبیق حقوق و دستمزد مندرج در قراردادها با مبالغ بیمه ای پرداخت شده است.
- شناسایی تخلفات احتمالی: در صورت وجود مغایرت، تخلفاتی نظیر عدم بیمه کردن کارکنان، پرداخت ناقص حق بیمه، یا ثبت حقوق کمتر از میزان واقعی شناسایی می شود.
در این مرحله، حسابرس ممکن است نیاز به مدارک تکمیلی داشته باشد و کارفرما باید به درخواست های اضافی نیز پاسخ دهد.

3. گزارش دهی
پس از تکمیل بررسی ها، حسابرس گزارشی جامع از نتایج حسابرسی تهیه می کند. این گزارش شامل موارد زیر است:
- شرح وضعیت موجود: ارائه وضعیت کلی دفاتر، اسناد و رعایت الزامات قانونی توسط شرکت یا کارگاه.
- شناسایی تخلفات: در صورت وجود تخلف، نوع تخلف، میزان تأثیر آن بر تعهدات بیمه ای و دلایل احتمالی آن ذکر می شود.
- محاسبه بدهی بیمه ای: اگر مشخص شود که کارفرما تعهدات بیمه ای خود را به طور کامل انجام نداده است، میزان بدهی بیمه ای محاسبه و اعلام می شود.
- پیشنهادات اصلاحی: پیشنهاداتی برای بهبود فرآیندهای مالی و حسابداری و کاهش خطاهای آتی ارائه می گردد.
این گزارش در نهایت به مراجع ذی صلاح در سازمان تأمین اجتماعی ارسال شده و در صورت نیاز، اقدامات قانونی نظیر صدور جریمه یا دستور اصلاح توسط سازمان اتخاذ می شود.
در مرحله اجرا به این موارد توجه خاص داشته باشید :
- همکاری کامل و ارائه اسناد موردنیاز به موقع می تواند از بروز مشکلات بیشتر و اعمال جریمه جلوگیری کند.
- کارفرمایان باید اطمینان یابند که اطلاعات مالی و بیمه ای شرکت با یکدیگر تطابق داشته و مغایرتی در آنها وجود ندارد.
- پس از دریافت گزارش حسابرسی، کارفرما باید برای رفع مشکلات شناسایی شده اقدامات لازم را انجام داده و در اسرع وقت با سازمان تأمین اجتماعی همکاری نماید.
مزایای حسابرسی بیمه چیست؟
حسابرسی بیمه به طور مستقیم و غیرمستقیم مزایای متعددی برای شرکت ها، کارگاه ها و حتی نیروی انسانی تحت پوشش فراهم می کند. در ادامه، مزایای حسابرسی بیمه با جزئیات کامل شرح داده شده است:
1. شناسایی تعداد دقیق کارکنان و کارگران هر شرکت
حسابرسی بیمه ای امکان شناسایی تعداد واقعی کارکنان شاغل در هر شرکت یا کارگاه را فراهم می کند. این اطلاعات به سازمان تأمین اجتماعی کمک می کند تا تخلفات احتمالی مانند ثبت نکردن برخی کارکنان در لیست بیمه را شناسایی و اصلاح کند.
2. شناسایی هزینه های مرتبط با نیروی انسانی
یکی از نتایج مهم حسابرسی بیمه ای، شفاف سازی هزینه های مربوط به نیروی انسانی از جمله حقوق، مزایا و بیمه است. این شفافیت به کارفرمایان کمک می کند تا هزینه های مالی خود را بهینه کرده و در برنامه ریزی مالی دقیق تر عمل کنند.
3. تعیین حقوق بیمه ای کارکنان
حسابرسی بیمه ای تضمین می کند که حقوق بیمه ای کارکنان مطابق با مقررات قانونی محاسبه و پرداخت شود. این موضوع شامل حق بیمه ای است که بر اساس حقوق واقعی هر فرد تعیین شده و به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می شود.
4. کنترل و نظارت بر قراردادها و حق بیمه ها
بازرسان بیمه ای با بررسی قراردادها، از اجرای صحیح قوانین کار و تأمین اجتماعی اطمینان حاصل می کنند. این نظارت شامل تطبیق میزان حقوق و دستمزد ثبت شده در قراردادها با مبلغ بیمه پرداختی است.
5. برخورداری کارگران از خدمات تأمین اجتماعی
حسابرسی بیمه ای اطمینان می دهد که تمامی کارگران و کارکنان مشمول بیمه، به خدمات و حمایت های قانونی سازمان تأمین اجتماعی دسترسی دارند. این خدمات شامل مستمری بازنشستگی، بیمه بیکاری، خدمات درمانی و حمایت های مالی در دوران ازکارافتادگی است.
6. کنترل پرداخت حق بیمه ها
بازرسان بیمه ای اطمینان حاصل می کنند که حق بیمه تمامی کارکنان به طور کامل و به موقع پرداخت شده است. این کنترل از ایجاد بدهی های معوق برای کارفرمایان جلوگیری کرده و از تضییع حقوق کارگران ممانعت می کند.
انواع بازرسی بیمه ای و اشکال مختلف آن
نوع بازرسی | هدف اصلی | نحوه انجام | ویژگی های بارز |
بازرسی دوره ای | نظارت کلی بر عملکرد شرکت ها در رعایت قوانین تامین اجتماعی | به صورت منظم و برنامه ریزی شده | روتین، پیش بینی پذیر، پوشش کلی قوانین |
بازرسی سرزده | شناسایی تخلفات احتمالی مانند عدم ثبت کارکنان در لیست بیمه یا پرداخت ناقص حق بیمه | بدون اطلاع قبلی | غافلگیرانه، هدفمند برای کشف تخلفات |
بازرسی کشفی | کشف کارگاه های بدون کد کارگاهی یا بدون لیست بیمه کارکنان | معمولاً در مناطق یا صنوف خاص | منجر به تشکیل پرونده های جریمه ای، هدفمند برای شناسایی کارگاه های متخلف |
بازرسی تحقیقی | بررسی جزئیات یک موضوع خاص مانند شکایت از عدم پرداخت حق بیمه یا تخلفات قرارداد کاری | در پاسخ به شکایات یا گزارشات خاص | هدفمند، بررسی دقیق یک موضوع خاص، ممکن است بر اساس شکایت فردی باشد |
مدارک مورد نیاز برای حسابرسی بیمه
هنگام انجام حسابرسی بیمه، سازمان تامین اجتماعی از شما به عنوان کارفرما، مجموعه کاملی از مدارک را درخواست می کند تا بتواند به طور دقیق و جامع، وضعیت پرداخت حق بیمه کارکنان شما را بررسی کند. هر یک از این مدارک نقش مهمی در فرآیند حسابرسی داشته و به بازرسان کمک می کند تا اطمینان حاصل کنند که شما به عنوان کارفرما، به تعهدات خود در قبال پرداخت حق بیمه عمل کرده اید.
لیست بیمه تامین اجتماعی:
این لیست، اساسی ترین مدرک برای حسابرسی است. در این لیست، اطلاعات کاملی از تمامی کارکنان مشمول بیمه، از جمله نام، نام خانوادگی، کد ملی، تاریخ استخدام، سمت، میزان حقوق و دستمزد و مبلغ حق بیمه پرداختی، ثبت می شود؛ این لیست باید به صورت دقیق و کامل و مطابق با فرم های مشخص شده سازمان تامین اجتماعی تکمیل شود. هرگونه مغایرت یا نقص در این لیست، می تواند منجر به ابهام در محاسبات و در نتیجه، اعمال جریمه شود.
لیست حقوق و دستمزد:
این لیست، مبنای محاسبه مبلغ حق بیمه است. در این لیست، جزئیات کامل حقوق و مزایای پرداختی به هر یک از کارکنان، از جمله پایه حقوق، اضافه کار، پاداش، مزایای جانبی و کسورات قانونی، ذکر می شود، همچنین این لیست باید با لیست بیمه تطابق کامل داشته باشد و اطلاعات آن به صورت دقیق و شفاف ارائه شود.
لیست مالیات حقوق کارکنان:
این لیست، نشان دهنده مبلغ مالیات کسر شده از حقوق کارکنان است. با مقایسه این لیست با لیست حقوق و دستمزد، می توان به صحت اطلاعات ارائه شده پی برد، در این لیست، مبلغ مالیات کسر شده از حقوق هر یک از کارکنان به تفکیک ماه و سال، ذکر می شود.
دفاتر قانونی شرکت:
دفاتر قانونی، شامل دفاتر روزنامه، کل و معین، حاوی اطلاعات مالی شرکت هستند و به بازرسان کمک می کنند تا به صورت دقیق تر، وضعیت مالی شرکت را بررسی کنند؛ این دفاتر باید به صورت مرتب و منظم نگهداری شوند و اطلاعات آنها با سایر مدارک ارائه شده مطابقت داشته باشد.
اظهارنامه های مالیاتی:
اظهارنامه های مالیاتی، نشان دهنده درآمد و هزینه های شرکت است و به بازرسان کمک می کند تا به صحت اطلاعات ارائه شده در سایر مدارک پی ببرند؛ اظهارنامه های مالیاتی باید به صورت کامل و دقیق تکمیل شده و به همراه سایر مدارک ارائه شود.
فیش های پرداخت حق بیمه:
فیش های پرداخت حق بیمه، نشان دهنده پرداخت های انجام شده به سازمان تامین اجتماعی است؛ این فیش ها باید به صورت کامل و دقیق تکمیل شده و تاریخ و مبلغ پرداخت در آنها مشخص باشد.
لیست قراردادهای کارکنان:
این لیست، نشان دهنده نوع قرارداد کارکنان (دائمی، موقت، پیمانی و …) و مدت زمان قرارداد است؛ در این لیست، اطلاعات کاملی از قرارداد هر یک از کارکنان، از جمله تاریخ انعقاد قرارداد، مدت زمان قرارداد و نوع قرارداد، ذکر می شود.

نرخ جریمه حق بیمه چقدر است؟
با توجه به ماده 102 قانون بیمه، در صورتی که کارفرما یا نماینده او از اقدامات بازرسان سازمان جلوگیری کند. همچنین در صورتی که دفاتر و مدارک مربوط و رونوشت و عکس آن ها را به بازرس ارائه نکند، به جزای نقدی از 1 تا 20 میلیون ریال محکوم خواهد شد.
همین طور، بر اساس ماده 103 قانون بیمه، کارفرمایانی که به صورت عمدی وجوه زائد بر میزان مقرر در قانون بیمه را به عنوان حق بیمه از مزد یا حقوق و مزایای بیمه شده، برداشت کنند؛ علاوه بر لزوم استرداد وجوه ذکر شده، به جنس جنحه ( به حد متوسط جرایم) از از 61 روز تا 6 ماه محکوم می شوند.
ضمنا در صورتی که کارفرما شخص حقوقی باشد، مسئولیت جزایی مقرر، بر عهده مدیر عامل شرکت یا هر شخص دیگری است که برای ارائه مدارک لازم برای حسابرسی بیمه اقدام نکرده و باعث ضرر و زیان برای سازمان و بیمه شدگان شده است.
تفاوت حسابرسی بیمه ای و حسابرسی مالیاتی
حسابرسی بیمه ای با حسابرسی مالیاتی با یکدیگر تفاوت های مهمی دارند و برخی از افراد به اشتباه آن ها را مشابه می دانند. حسابرسی بیمه ای به بررسی و تجزیه و تحلیل هزینه ها می پردازد؛ در صورتی که در حسابرسی مالیاتی درآمدها ارزیابی می شود.
به عبارتی دیگر؛ در حسابرسی بیمه ای هزینه های مربوط به کار و نیروی انسانی را مورد بررسی قرار می دهد. علاوه بر این، در این حسابرسی دفاتر قانونی که مربوط به بخش هزینه های مرتبط با کار است، ارزیابی می گردد و به باقی هزینه ها ارتباطی ندارد. در صورتی که در حسابرسی مالیاتی درآمدهای و ورودی های مالی یک مجموعه ارزیابی می گردد و از هزینه های آن کم می شود.
انجام خدمات حسابرسی بیمه
حسابرسی بیمه یک فرآیند تخصصی است که توسط شرکتهای حرفهای مانند رایان محاسبان انجام میشود. این شرکتها با بررسی دقیق اسناد و مدارک، اطمینان حاصل میکنند که سازمانها به تعهدات بیمهای خود عمل کرده و از پوششهای بیمهای مناسب برخوردار هستند. مشاوره بیمهای نیز به عنوان مکمل حسابرسی، به سازمانها کمک میکند تا تصمیمات آگاهانهتری در زمینه بیمه اتخاذ کنند. این فرآیندها با هدف کاهش ریسکهای مالی و تضمین حقوق کارکنان و سازمانها انجام میشوند.