راس گیری چک فرایندی است که طی آن، تاریخ متوسط وصول چندین چک با سررسیدهای متفاوت، محاسبه می شود. به عبارت ساده تر، راس گیری چک به معنای یافتن یک تاریخ واحد برای وصول مجموعه ای از چک هاست. این محاسبه با هدف تعیین یک تاریخ مشخص برای تسویه حساب و مدیریت بهتر جریان نقدینگی انجام می شود. به طور کلی، راس گیری چک ابزاری است که برای یکسان سازی سررسید چندین چک با تاریخ های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
این فرآیند به عنوان ابزاری قدرتمند در ارزیابی نقدینگی، برنامه ریزی مالی و تصمیم گیری های مدیریتی مورد استفاده قرار می گیرد. در این مقاله از رایان محاسبان، با رویکردی عمیق و تخصصی، به تشریح مفاهیم، روش ها و کاربردهای راس گیری چک خواهیم پرداخت. پیشتر قوانین چک صیادی را در همین سایت بررسی کرده ایم.
راس گیری چک، به عبارت دقیق، فرآیند محاسبه میانگین وزنی مدت زمانی است که هر یک از چک های دریافتی در گردش باقی می مانند تا به نقد تبدیل شوند. در این محاسبه، به هر یک از چک ها وزن معادل مبلغ آن اختصاص داده می شود تا تأثیر چک های با مبالغ بالاتر در محاسبه نهایی بیشتر باشد.

اهمیت راس گیری چک
راس گیری چک از چندین جهت حائز اهمیت است:
ارزیابی دقیق نقدینگی
با محاسبه راس گیری چک، می توان به یک تصویر روشن از وضعیت نقدینگی کسب وکار دست یافت. این بدان معناست که مدیران مالی می توانند با دقت بیشتری، میزان نقدینگی موجود در سازمان را ارزیابی کرده و برای حفظ تعادل بین ورودی ها و خروجی های نقدینگی، برنامه ریزی های دقیقی را تدوین نمایند. این امر، به ویژه در شرایطی که کسب وکار با نوسانات نقدینگی مواجه است، از اهمیت بالایی برخوردار است.
بهبود برنامه ریزی مالی
راس گیری چک، یکی از ورودی های مهم در مدل های پیش بینی جریان نقدینگی است. با استفاده از این داده، می توان به پیش بینی دقیق تری از میزان نقدینگی مورد نیاز در آینده دست یافت. این پیش بینی، به مدیران مالی کمک می کند تا تصمیمات مالی آگاهانه تری اتخاذ کنند و از وقوع بحران های نقدینگی پیشگیری نمایند.
ارزیابی جامع عملکرد
با مقایسه راس گیری چک در دوره های مختلف زمانی، می توان به تغییرات در رفتار مشتریان و تأمین کنندگان پی برد. این مقایسه، امکان ارزیابی عملکرد شرکت را در زمینه مدیریت مطالبات فراهم می آورد. به عنوان مثال، اگر راس گیری چک به طور پیوسته افزایش یابد، ممکن است نشان دهنده کاهش توانایی مشتریان در پرداخت به موقع مطالبات باشد.
تصمیم گیری های اعتباری مبتنی بر داده
راس گیری چک، به عنوان یکی از شاخص های مهم اعتباری، در تصمیم گیری های مربوط به اعطای اعتبار به مشتریان جدید یا تمدید اعتبار مشتریان فعلی مورد استفاده قرار می گیرد. شرکت ها می توانند با رتبه بندی مشتریان بر اساس سرعت وصول مطالباتشان، ریسک های اعتباری را کاهش داده و تصمیمات بهینه تری در زمینه اعطای اعتبار اتخاذ نمایند.
روش های راس گیری چک
روش های مختلفی برای راس گیری چک وجود دارد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- روش دستی: در این روش، کلیه محاسبات به صورت دستی و با استفاده از فرمول های خاص انجام می شود. این روش برای تعداد چک های کم مناسب است، اما برای حجم بالای داده ها بسیار زمان بر و مستعد خطا است.
- روش های نرم افزاری: امروزه نرم افزارهای حسابداری و مالی متنوعی وجود دارند که امکان محاسبه خودکار راس گیری چک را فراهم می کنند. این نرم افزارها معمولاً قابلیت های پیشرفته ای مانند تحلیل حساسیت، مقایسه با دوره های گذشته و تولید گزارش های گرافیکی را ارائه می دهند. دقت کنید که استقرار نرم افزار حسابداری بصورت صحیح می تواند تمام نیازهای مالی و حسابداری کسب و کار شما را پاسخگو باشد.

فرمول راس گیری چک
فرمول کلی راس گیری چک به صورت زیر است:
مجموع مبلغ چک ها /(مبلغ چک * تعداد روزهای گردش) ∑ = راس گیری چک
در این فرمول ∑ به معنای مجموع است.
بیایید این فرمول را بررسی کنیم؛ نخست، برای هر چک، تعداد روزهایی که از تاریخ صدور تا تاریخ وصول آن گذشته است را محاسبه می کنیم. سپس برای هر چک، مبلغ آن را در تعداد روزهای گردش آن ضرب می کنیم. این کار به ما نشان می دهد که هر چک چه سهمی در تأخیر وصول پول دارد.
حالا تمام حاصل ضرب های مرحله قبل را با هم جمع می کنیم و حاصل جمع مرحله قبل را بر مجموع مبلغ همه چک ها تقسیم می کنیم. نتیجه این تقسیم، راس گیری چک است.
مثال عملی راس گیری چک در یک فروشگاه کفش
فرض کنید یک فروشگاه کفش، سه چک با مشخصات زیر دریافت کرده است:
شماره چک | مبلغ چک (تومان) | تاریخ صدور | تاریخ سررسید | تعداد روزهای گردش (از تاریخ صدور تا سررسید) |
1 | 5,000,000 | 1402/01/01 | 1402/04/01 | 31 |
2 | 8,000,000 | 1402/04/01 | 1402/07/01 | 90 |
3 | 12,000,000 | 1402/07/01 | 1402/10/01 | 59 |
محاسبه حاصل ضرب مبلغ چک در تعداد روزهای گردش برای هر چک:
- چک اول: 5,000,000 تومان * 31 روز = 155,000,000 تومان روز
- چک دوم: 8,000,000 تومان * 90 روز = 720,000,000 تومان روز
- چک سوم: 12,000,000 تومان * 59 روز = 708,000,000 تومان روز
جمع حاصل ضرب ها: 155,000,000 + 720,000,000 + 708,000,000 = 1,583,000,000 تومان روز
محاسبه مجموع مبلغ چک ها: 5,000,000 + 8,000,000 + 12,000,000 = 25,000,000 تومان
راس گیری چک = (مجموع حاصل ضرب ها) / (مجموع مبلغ چک ها)
راس گیری چک = 1,583,000,000 تومان روز / 25,000,000 تومان ≈ 63.32 روز
در این مثال، راس گیری چک تقریباً برابر با 63.32 روز است. به این معنی که به طور متوسط، فروشگاه کفش حدود 63 روز طول می کشد تا چک های دریافتی را وصول کند.
کاربردهای راس گیری چک
استفاده در تسویه حساب های مدت دار: در مواردی که تسویه حساب میان طرفین قرارداد به صورت مدت دار انجام می شود، راس گیری چک اهمیت ویژه ای می یابد. این فرآیند کمک می کند تا تاریخ تسویه نهایی با توجه به توزیع مبلغ چک ها و تاریخ های مختلف سررسید، به گونه ای محاسبه شود که منافع هر دو طرف حفظ گردد و از بروز اختلافات مالی جلوگیری شود.
بازپرداخت یکجای اقساط با هدف کاهش هزینه های بهره : در مواقعی که پرداخت اقساط به صورت مدت دار و با بهره همراه باشد، راس گیری می تواند راهکاری بهینه برای کاهش هزینه های اضافی ناشی از بهره فراهم کند. با استفاده از این روش، اقساط به صورت یکجا تسویه می شود و از انباشت بهره جلوگیری به عمل می آید.
تبدیل پیش از موعد چک به وجه نقد : یکی از موارد رایج استفاده از راس گیری در بازار، تبدیل چک هایی است که هنوز موعد وصول آن ها نرسیده است به پول نقد. این فرآیند به ویژه در شرایطی اهمیت می یابد که دریافت کننده چک به وجه نقد فوری نیاز دارد. در چنین شرایطی، چک مورد نظر با قیمتی کمتر از ارزش اسمی آن به فروش می رسد و وجه نقد دریافت می شود. این روال، اگرچه رایج است، اما نیازمند محاسبات دقیق برای تعیین ارزش زمانی پول و نرخ تخفیف است.
پرداخت به صورت یکجا به جای استفاده از چندین چک : در شرایطی که خریدار به جای پرداخت چندین چک با تاریخ های مختلف، ترجیح می دهد پرداخت را به صورت یکجا انجام دهد، راس گیری نقش کلیدی ایفا می کند. با محاسبه میانگین زمانی چک ها، یک تاریخ راس مشخص می شود و پرداخت به شکلی تنظیم می گردد که مدیریت مالی بهینه و رضایت طرفین حاصل شود.
محاسبه تاریخ تسویه حساب در بازه های مشخص : در برخی موارد، از حسابداران خواسته می شود تا تاریخ تسویه حساب میان طرفین را در یک بازه زمانی مشخص محاسبه کنند. این فرآیند نیازمند دانش دقیق از اصول راس گیری و استفاده از ابزارهای تخصصی برای تعیین زمان دقیق تسویه حساب با در نظر گرفتن جزئیات مالی و تعهدات طرفین است.

معایب راس گیری چک
با وجود تمام مزایای راس گیری چک، این روش محاسباتی نیز همچون سایر روش ها، با برخی محدودیت ها و معایبی همراه است.
- راس گیری چک معمولاً فرض می کند که نرخ بهره در طول دوره ثابت است، در حالی که در دنیای واقعی، نرخ بهره به طور مداوم در حال تغییر است. این نوسانات می تواند بر ارزش فعلی پول و محاسبات دقیق تر تأثیرگذار باشد.
- هزینه های مرتبط با وصول چک ها مانند کارمزدهای بانکی و هزینه های اداری در محاسبات راس گیری چک در نظر گرفته نمی شوند. این هزینه ها می توانند بر نتیجه نهایی محاسبات تأثیرگذار باشند.
- احتمال عدم وصول چک ها به دلیل ورشکستگی یا مشکلات مالی مشتریان، در محاسبات راس گیری چک لحاظ نمی شود. این ریسک می تواند بر جریان نقدینگی کسب وکار تأثیر منفی بگذارد.
- راس گیری چک به طور مستقیم به اعتبار مشتری مرتبط است. مشتریانی با اعتبار پایین تر ممکن است چک های خود را دیرتر وصول کنند، که این موضوع در محاسبات راس گیری چک لحاظ نمی شود.
- روابط تجاری بین طرفین معامله می تواند بر زمان وصول چک ها تأثیرگذار باشد. مشتریانی که روابط تجاری طولانی مدتی با یک کسب وکار دارند، ممکن است چک های خود را زودتر وصول کنند.
- راس گیری چک برای محاسبات ساده و مستقیم مناسب است. در مواردی که چک ها دارای شرایط خاص مانند تنزیل، جریمه تأخیر و یا ضمانت هستند، استفاده از این روش ممکن است پیچیده و حتی غیرممکن باشد.
- در صورتی که شرایط قرارداد بین طرفین معامله تغییر کند، محاسبات راس گیری چک نیز باید مجدداً انجام شود که این امر می تواند زمان بر و هزینه بر باشد.
- دقت محاسبات راس گیری چک به دقت داده های ورودی مانند مبلغ چک، تاریخ صدور و تاریخ سررسید بستگی دارد. هرگونه خطا در وارد کردن این داده ها می تواند منجر به نتایج نادرست شود.