سامانه معاملات فصلی: آموزش کاربردی در 4 مرحله ساده

سامانه معاملات فصلی، ابزاری کاربردی از سازمان امور مالیاتی ایران، بر اساس ماده 169 مکرر قانون مالیات های مستقیم طراحی شده است تا مودیان مالیاتی (اشخاص حقیقی و حقوقی) اطلاعات معاملات خود را به صورت الکترونیکی ثبت و ارسال کنند. این سامانه با هدف افزایش شفافیت مالی، کاهش فرار مالیاتی، و ساده سازی فرآیندهای گزارش دهی ایجاد شده و نقش مهمی در نظام مالیاتی کشور دارد.

در این راهنما از رایان محاسبان ، تمامی جنبه های سامانه معاملات فصلی، از نحوه ورود و ثبت اطلاعات تا نکات پیشرفته، چالش های رایج، و جزئیات قانونی، به صورت جامع و کاربردی توضیح داده می شود. این مقاله برای حسابداران، مدیران مالی، و صاحبان کسب وکار منبعی کامل و عملی ارائه می دهد.

اگر شما با پیچیدگی های سامانه معاملات فصلی دست وپنجه نرم می کنید، رایان محاسبان با بیش از 22 سال تجربه، خدمات تخصصی مالیاتی و حسابداری ارائه می دهد تا کسب وکار شما را در مسیر انطباق کامل با قوانین مالیاتی قرار دهد. از تهیه و ارسال گزارش های معاملات فصلی تا تنظیم اظهارنامه مالیاتی و مشاوره در سامانه مودیان، تیم حرفه ای ما با دقت و سرعت کنار شماست. با استفاده از نرم افزارهای پیشرفته و تسلط بر بخشنامه های به روز، چالش های مالیاتی شما را به فرصت های رشد تبدیل می کنیم. برای دریافت مشاوره رایگان و خدمات تخصصی، همین امروز با ما تماس بگیرید:

ارتباط با شرکت خدمات مالی رایان محاسبان: دفتر سعادت آباد ، دفتر رسالت ، ساعات غیر اداری و دفتر کرج

رایان محاسبان، همراه قابل اعتماد شما برای موفقیت مالی!

سامانه معاملات فصلی چیست؟

سامانه معاملات فصلی، که به نام سامانه 169 نیز شناخته می شود، بستری الکترونیکی است که از طریق آن مودیان مالیاتی اطلاعات معاملات خود شامل خرید، فروش، قراردادها، اجاره، بیمه، صادرات، و واردات را به سازمان امور مالیاتی گزارش می دهند. سامانه معاملات فصلی بر اساس ماده 169 مکرر قانون مالیات های مستقیم (مصوب 1380 و اصلاحات بعدی) و آیین نامه اجرایی آن (مصوب 1394) ایجاد شده و هدف آن استانداردسازی فرآیندهای مالیاتی، کاهش تخلفات، و افزایش شفافیت است.

اهداف اصلی سامانه معاملات فصلی

• شفافیت مالی: امکان رصد دقیق معاملات توسط کارشناسان مالیاتی.
• کاهش فرار مالیاتی: ثبت آنلاین معاملات، احتمال پنهان کاری را کاهش می دهد.
• تسهیل گزارش دهی: جایگزینی روش های کاغذی با فرآیندهای الکترونیکی.
• نظارت بر مالیات بر ارزش افزوده: تطبیق گزارش ها با اظهارنامه های مالیاتی.

یک شرکت تولیدی که در فصل بهار 1404 بالغ بر 2 میلیارد تومان فروش و 1.5 میلیارد تومان خرید داشته، باید تمام فاکتورهای خود را با جزئیات (شماره فاکتور، تاریخ، کد اقتصادی طرف معامله) در سامانه معاملات فصلی ثبت کند.

طبق بند «ب» ماده 169 مکرر، مودیان موظف اند گزارش معاملات فصلی خود را حداکثر تا 45 روز پس از پایان هر فصل ارسال کنند. عدم رعایت این الزام، مشمول جرایم مالیاتی مندرج در ماده 169 خواهد شد.

مشمولین ارسال معاملات فصلی

بر اساس آیین نامه اجرایی ماده 169 (مصوب 31/04/1394)، گروه های زیر موظف به ارسال گزارش معاملات فصلی هستند:

1. اشخاص حقوقی: تمامی شرکت های ثبت شده، اعم از فعال یا غیرفعال.
2. صاحبان مشاغل گروه اول (ماده 95 قانون مالیات های مستقیم): شامل:
3. واردکنندگان و صادرکنندگان کالا و خدمات.
4. صاحبان هتل های سه ستاره و بالاتر.
5. بیمارستان ها و کلینیک های تخصصی.
6. فروشگاه های زنجیره ای با بیش از 10 شعبه.
7. صرافی ها و مؤسسات مالی دارای مجوز.
8. مشاغل مشمول مالیات بر ارزش افزوده: تمامی کسب وکارهایی که طبق ماده 20 قانون مالیات بر ارزش افزوده مشمول این قانون هستند.

موارد معاف از ارسال

طبق تبصره 3 ماده 169، برخی معاملات نیازی به ثبت جداگانه ندارند:

• معاملات اوراق بهادار، سهام، و سهم الشرکه.
• معاملات کوچک تا سقف 10% حد نصاب معاملات کوچک (طبق ماده 100 قانون مالیات های مستقیم). برای سال 1404، حد نصاب معاملات کوچک 1.5 میلیارد تومان است؛ بنابراین، معاملات زیر 150 میلیون تومان به صورت تجمعی گزارش می شوند.
• معاملات با اشخاصی که کد اقتصادی ارائه نمی کنند (در فرم «فهرست امتناع» ثبت می شود).

مثال: یک مغازه خرده فروشی که در فصل تابستان 1404 معاملات زیر 150 میلیون تومان با مشتریان بدون کد اقتصادی دارد، می تواند این معاملات را به صورت تجمعی در فرم امتناع گزارش کند.

نحوه ورود به سامانه معاملات فصلی

برای دسترسی به سامانه معاملات فصلی، مراحل زیر را انجام دهید:

• به سایت رسمی سازمان امور مالیاتی به آدرس tax.gov.ir مراجعه کنید.
• در صفحه اصلی، گزینه «صورت معاملات فصلی الکترونیک» را انتخاب کنید.
• نام کاربری و رمز عبور خود را وارد کنید. اگر حساب ندارید، از طریق بخش «ثبت نام الکترونیکی» اقدام کنید.
• کد امنیتی یا تأیید دو مرحله ای (در صورت فعال بودن) را تکمیل کنید.

پیش نیازها

• کد اقتصادی: طبق ماده 169، داشتن کد اقتصادی 16 رقمی معتبر الزامی است.
• مرورگر مناسب: استفاده از مرورگرهای به روز مانند کروم یا فایرفاکس توصیه می شود.
• ثبت نام در سامانه معاملات فصلی: مودیان جدید باید ابتدا در سامانه عملیات الکترونیکی مودیان ثبت نام کنند.

نکته: در صورت فراموشی رمز عبور، از گزینه «بازیابی رمز» استفاده کنید و اطلاعات کد اقتصادی و شماره ملی را وارد کنید.

آموزش گام به گام ثبت و ارسال معاملات فصلی

مرحله 1: آماده سازی اطلاعات

قبل از ورود به سامانه معاملات فصلی ، اطلاعات زیر را جمع آوری کنید:

• فهرست خرید و فروش: شامل شماره فاکتور، تاریخ، مبلغ کل، مالیات بر ارزش افزوده (در صورت وجود)، و کد اقتصادی طرف معامله.
• اطلاعات قراردادها: شامل شماره قرارداد، تاریخ، مبلغ، و مشخصات طرف قرارداد.
• اطلاعات اجاره، بیمه، صادرات یا واردات: با جزئیات مشابه خرید و فروش.
• فرم «فهرست امتناع»: برای معاملاتی که طرف مقابل کد اقتصادی ارائه نکرده است.

یک شرکت خدماتی در فصل پاییز 1404، 120 فاکتور فروش به مبلغ 3 میلیارد تومان و 80 فاکتور خرید به مبلغ 2 میلیارد تومان دارد. این شرکت باید تمام فاکتورها را با جزئیات (شماره، تاریخ، مبلغ) مرتب کرده و کد اقتصادی طرف های معامله را بررسی کند.

مرحله 2: ثبت گزارش

• پس از ورود به سامانه معاملات فصلی ، روی «ایجاد گزارش جدید» کلیک کنید.
• نوع گزارش را انتخاب کنید (خرید، فروش، قرارداد، اجاره، صادرات، واردات، یا امتناع).
• اطلاعات را به صورت دستی وارد کنید یا از فایل اکسل استاندارد سامانه استفاده کنید.

نکته کاربردی: برای معاملات با حجم بالا، قالب اکسل را از بخش «دانلود قالب» در سامانه معاملات فصلی دریافت کنید. این فایل شامل ستون های مشخصی مانند کد اقتصادی، مبلغ، تاریخ، و شماره فاکتور است.

مرحله 3: بررسی و ثبت نهایی

• اطلاعات واردشده را مرور کنید. سامانه به صورت خودکار خطاهایی مانند کد اقتصادی نامعتبر یا فرمت نادرست تاریخ را نمایش می دهد.
• خطاها را رفع کنید (مثلاً کد اقتصادی را در سامانه معاملات فصلی استعلام کنید).
• روی «ثبت نهایی» کلیک کنید. پس از تأیید، گزارش به سازمان ارسال می شود و کد رهگیری دریافت می کنید.

مثال: اگر یک فاکتور با کد اقتصادی نامعتبر ثبت شده باشد، سامانه معاملات فصلی پیغام خطا می دهد. می توانید کد را اصلاح یا معامله را به فرم امتناع منتقل کنید.

مرحله 4: مشاهده سوابق

برای بررسی گزارش های قبلی:

• در منوی اصلی، گزینه «مشاهده سوابق» را انتخاب کنید.
• دوره فصلی (مثلاً زمستان 1404) را مشخص کنید.
• جزئیات گزارش شامل تعداد فاکتورها، مبلغ کل، و وضعیت تأیید نمایش داده می شود.

مثال: یک شرکت بازرگانی می تواند گزارش بهار 1404 خود را بررسی کند و ببیند که 150 فاکتور فروش به مبلغ 5 میلیارد تومان با موفقیت تأیید شده است.

روش های ارسال معاملات فصلی

سامانه دو روش برای ارسال گزارش ها ارائه می دهد:

• آنلاین: از طریق سایت tax.gov.ir، مناسب برای کسب وکارهای کوچک با تعداد معاملات کم (زیر 50 فاکتور در فصل).
• آفلاین: با استفاده از نرم افزار TTMS (Tax Transaction Management System)، مناسب برای شرکت های با حجم معاملات بالا (بیش از 50 فاکتور).

مزایای روش آفلاین

• ثبت انبوه معاملات در قالب اکسل یا XML.
• کاهش خطاهای دستی با بررسی خودکار توسط نرم افزار.
• سرعت بالاتر برای شرکت های بزرگ.

مراحل استفاده از روش آفلاین:

• نرم افزار TTMS را از سایت tax.gov.ir دانلود کنید.
• اطلاعات را در قالب اکسل وارد کنید.
• فایل را در نرم افزار بررسی و خطاها را رفع کنید.
• فایل نهایی را در سامانه بارگذاری کنید.

مثال: یک شرکت تولیدی با 500 فاکتور فروش در فصل تابستان 1404، اطلاعات را در اکسل وارد کرده، در TTMS بررسی می کند و پس از رفع خطاها، فایل را بارگذاری می کند.

مهلت های ارسال و جرایم

طبق تبصره 3 ماده 169، گزارش هر فصل باید حداکثر تا 45 روز پس از پایان فصل ارسال شود:

• بهار (فروردین تا خرداد): تا 15 مرداد
• تابستان (تیر تا شهریور): تا 15 آبان
• پاییز (مهر تا آذر): تا 15 بهمن
• زمستان (دی تا اسفند): تا 15 اردیبهشت سال بعد

نکته: در صورت مصادف شدن مهلت با تعطیلات رسمی یا شرایط خاص (مانند تمدید مهلت در سال 1399 به دلیل کرونا)، سازمان بخشنامه ای صادر می کند. برای سال 1404، تاکنون تمدیدی اعلام نشده است.

جرایم

طبق ماده 169 مکرر:

• عدم ارسال گزارش یا ارسال ناقص: جریمه 1% مبلغ معاملات گزارش نشده.
• استفاده نادرست از کد اقتصادی: جریمه 2% مبلغ معامله (مانند استفاده از کد دیگران یا عدم درج کد).
• عدم صدور صورتحساب: جریمه 2% مبلغ معامله یا 20% مالیات متعلقه (هرکدام بیشتر باشد).

مثال: اگر شرکتی 500 میلیون تومان معامله گزارش نشده داشته باشد، جریمه آن 5 میلیون تومان است. همچنین، اگر از کد اقتصادی نادرست استفاده کند، جریمه 10 میلیون تومان خواهد بود.

تفاوت سامانه معاملات فصلی و سامانه مودیان

با راه اندازی سامانه مودیان (بر اساس قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان، مصوب 1398)، تفاوت های این دو سامانه برای مودیان سوال برانگیز شده است:

نکته: سامانه مودیان از سال 1401 برای برخی مودیان اجباری شده و ممکن است در آینده جایگزین بخشی از الزامات سامانه معاملات فصلی شود. تا اطلاع ثانوی، هر دو سامانه فعال هستند.

مثال: یک شرکت که در سامانه مودیان فاکتور الکترونیکی صادر می کند، همچنان باید گزارش فصلی خود را در سامانه 169 ثبت کند، مگر اینکه سازمان بخشنامه جدیدی صادر کند.

چالش های رایج و راه حل ها

نکات پیشرفته برای کاربران حرفه ای

• از بهترین نرم افزارهای حسابداری مانند سپیدار، یا همکاران سیستم برای تهیه گزارش های اولیه استفاده کنید. این نرم افزارها می توانند داده ها را به فرمت اکسل سامانه تبدیل کنند.
• طبق بخشنامه شماره 232/1395/200 (مورخ 1395/06/15)، برای معاملات با اشخاص خارجی، کد فراگیر اتباع را از سامانه سازمان امور مالیاتی دریافت کنید.
• اگر گزارش خریدار و فروشنده تطابق ندارد، از سامانه «تطبیق گزارشات» استفاده کنید تا اختلافات شناسایی و رفع شوند.
• نسخه ای از تمام گزارش های ارسالی و کدهای رهگیری را در سیستم خود ذخیره کنید.
• سازمان امور مالیاتی ممکن است حد نصاب معاملات کوچک یا مهلت های ارسال را تغییر دهد. سایت tax.gov.ir را مرتب بررسی کنید.

مثال عملی: یک شرکت صادراتی با 300 فاکتور فروش به ارزش 10 میلیارد تومان به طرف های خارجی، ابتدا کد فراگیر اتباع را دریافت می کند، اطلاعات را در نرم افزار حسابداری وارد کرده، به فرمت اکسل تبدیل می کند و از طریق TTMS بارگذاری می کند.

سوالات متداول

توصیه های پایانی

سامانه معاملات فصلی ابزاری حیاتی برای انطباق با قوانین مالیاتی است، اما نیازمند دقت و آگاهی از جزئیات قانونی است. برای موفقیت:

• فاکتورها و قراردادها را به صورت منظم دسته بندی کنید.
• بخشنامه های سازمان را از سایت tax.gov.ir دنبال کنید.
• نرم افزارهای حسابداری و TTMS را برای ساده سازی فرآیندها به کار ببرید.
• برای موارد پیچیده، از مشاوران مالیاتی کمک بگیرید.
• کدهای رهگیری و گزارش ها را آرشیو کنید.

با رعایت این نکات، می توانید گزارش های معاملات فصلی خود را با دقت و اطمینان ارسال کنید و از جرایم مالیاتی جلوگیری کنید. این راهنما با جزئیات قانونی، مثال های واقعی، و راه حل های عملی، منبعی جامع برای مدیریت این فرآیند است.