مالیات مضاعف به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن یک درآمد یا دارایی تحت قوانین مالیاتی دو یا چند کشور به طور همزمان مشمول مالیات می‌شود. این وضعیت می‌تواند برای اشخاص حقیقی و حقوقی که در بیش از یک کشور فعالیت اقتصادی دارند، به‌ویژه شرکت های چند ملیتی، رخ دهد.
در واقع این مالیات بیشتر شامل اشخاص حقیقی و حقوقی ای می شود که در بیش از یک کشور دارای شعبه هستند مانند بانک ها و موسساتی با چند شعبه در جهان که گاهی مجبور می شوند برای یک بنگاه اقتصادی، دو بار مالیات پرداخت کنند، Double tax یا مالیات مضاعف، ناعادلانه است و کشورها به دنبال راه حل هایی برای اجتناب از این امر هستند تا انگیزه های سرمایه گذاری داخلی و خارجی کم رنگ نشود.
با افزایش تعاملات اقتصادی و تجاری بین کشورها، سرمایه‌گذاری، تجارت و فعالیت های خدماتی بین المللی هم رشد چشمگیری داشته و اغلب منجر به پیچیدگی های مالیاتی شده است. یکی از چالش های عمده در این زمینه، مسئله مالیات مضاعف است که می‌تواند تأثیرات منفی جدی بر فعالیت های اقتصادی داشته باشد. در این مقاله، ما به بررسی جامع مفهوم مالیات مضاعف، دلایل بروز آن، تأثیرات اقتصادی و اجتماعی، و راهکارهای کاهش و جلوگیری از آن می‌پردازیم؛ همچنین در صورتی که در مورد انجام خدمات مالیاتی سوالی دارید از کارشناسان ما در رایان محاسبان بپرسید. با ما همراه باشید.
انواع مالیات مضاعف
مالیات، انواع مختلفی دارد، انواع مالیات به طور کلی مستقیم و غیر مستقیم هستند؛ مالیات مضاعف به دو نوع عمده تقسیم می‌شود:
مالیات مضاعف مستقیم: این نوع از مالیات زمانی رخ می‌دهد که یک درآمد یا سود مشخص به طور مستقیم در دو کشور مختلف مشمول مالیات می‌شود. به عنوان مثال، اگر یک فرد یا شرکت در دو کشور درآمد کسب کند و هر دو کشور آن درآمد را تحت قوانین مالیاتی خود مشمول مالیات قرار دهند، مالیات مضاعف مستقیم رخ داده است.
مالیات مضاعف غیرمستقیم: این نوع از مالیات به دلیل تفاوت های موجود در سیستم های مالیاتی کشورها و همچنین تعرفه های گمرکی بر کالاها و خدمات به وجود می‌آید. برای مثال، ممکن است یک کالا هنگام واردات به یک کشور مشمول تعرفه های گمرکی شود و سپس در کشور دیگری نیز بر همان کالا مالیات وضع شود.
از سوی دیگر مالیات مضاعف به دو دسته دیگر هم قابل تقسیم است :
مالیات مضاعف بر شرکت های سهامی : در شرکت های سهامی، در پایان هر سال، سود سهام بین سهامداران توزیع می شود، بنابراین مالیاتی بر روی درآمد خالص شرکت لحاظ می شود که در اینجا شرکت، به عنوان شخصی حقوقی مطرح است و دوباره پس از توزیع سود سهام، مالیاتی به درآمد اعضا به عنوان شخصی حقیقی اعمال می گردد، بنابراین از یک منبع مالی انگار دو مرتبه مالیات کسر شده است. حال برخی معتقدند که مالیات بخش حقیقی باید حذف شود اما در صورت حذف، سهامداران به درآمدی رسیده اند که خودشان شخصاً مالیات آن را پرداخت نکرده اند.
مالیات های بین المللی : این نوع از مالیات مضاعف مخصوص شرکت های چند ملیتی است که احتمالا شعب متعددی در کشورهای متفاوت دارند، حالا هر شعبه باید مطابق با قوانین کشوری که در آن واقع شده مالیات بپردازد و به کشور مبدا هم مالیات بدهد، این موضوع آنقدر برای سرمایه گذاران منفی است که گاهی شعب خود را تعطیل می کنند و یا انگیزه ای جهت گسترش آن در جهان نخواهند داشت.
تصور کنید یک شرکت بزرگ وجود دارد که کارخانه ها و دفاتر آن در کشورهای مختلفی پراکنده شده است. این شرکت، محصولات خود را در سراسر جهان می‌فروشد و درآمد قابل توجهی کسب می‌کند. اما اینجا یک مشکل بزرگ وجود دارد:
این شرکت باید در هر کشوری که فعالیت می‌کند، مالیات پرداخت کند. به این معنی که اگر این شرکت در ده کشور مختلف فعالیت داشته باشد، باید ده بار مالیات بپردازد و این، همان مالیات مضاعف است! یعنی یک شرکت یا فرد، بابت یک درآمد واحد، مجبور است در چند کشور مختلف مالیات پرداخت کند. این موضوع، بار مالی سنگینی را بر دوش شرکت‌ها می‌گذارد و می‌تواند به مشکلات مالی جدی برای آنها منجر شود.
چرا مالیات مضاعف مشکل ساز است؟
واضح است که پرداخت مالیات در چندین کشور، هزینه های قابل توجهی را برای شرکت ها به همراه دارد، مالیات مضاعف، سودآوری شرکت ها را کاهش می‌دهد و توانایی آن ها را برای سرمایه گذاری و گسترش کسب و کار محدود می‌کند.
همچنین گفتیم که قوانین مالیاتی هر کشور متفاوت است و این پیچیدگی، محاسبه و پرداخت مالیات را برای شرکت های چند ملیتی بسیار دشوار می‌کند؛ فرایندهای پیچیده مالیاتی، سرعت انجام معاملات و گسترش کسب و کار را هم کاهش می‌دهد.
مالیات مضاعف، انگیزه سرمایه گذاران برای سرمایه‌گذاری در کشورهای مختلف را کاهش می‌دهد، شرکت هایی که درگیر مالیات مضاعف هستند، نسبت به رقبای خود که در یک کشور فعالیت می‌کنند، رقابت پذیری کمتری دارند، همین کاهش سرمایه گذاری و رقابت پذیری، به کاهش اشتغال و رشد اقتصادی در جهان منجر می‌شود، بنابراین دولت ها همواره به فکر رفع این مانع هستند.
راهکارهای مقابله با مالیات مضاعف چیست؟ کشورها و دولت هایشان برای رفع این مشکل چه می کنند؟
برای کاهش اثرات منفی مالیات مضاعف، همکاری بین المللی و امضای موافقتنامه های مناسب، ضروری است ؛ برای مقابله با مشکل مالیات مضاعف، کشورها تلاش می‌کنند تا با امضای موافقتنامه های اجتناب از اخذ مالیات مضاعف، شرایطی را فراهم کنند تا شرکت ها تنها یک بار مالیات پرداخت کنند. این موافقتنامه ها، قوانینی را برای تقسیم درآمد بین کشورها و تعیین محل پرداخت مالیات مشخص می‌کنند.
موافقتنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف چیست؟
موافقتنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف، توافق نامه ای بین دو یا چند کشور است که به منظور جلوگیری از مالیات گیری مضاعف از درآمدهای یک فرد یا شرکت که در دو کشور مختلف درآمد کسب می‌کند، تنظیم می‌شود. هدف اصلی این موافقتنامه ها حمایت از سرمایه گذاری های بین المللی و تشویق به تجارت خارجی از طریق کاهش بار مالیاتی بر افراد و شرکت هایی است که در بیش از یک کشور فعالیت می‌کنند.
اهداف و مزایای موافقتنامه اجتناب از مالیات مضاعف چیست؟
این موافقتنامه ها شرایطی را تعیین می‌کنند که چگونه و کجا درآمدها باید مالیات داده شوند، تا از پرداخت مالیات در بیش از یک کشور جلوگیری شود. همچنینبا کاهش بار مالیاتی و اطمینان از عدم پرداخت مضاعف مالیات، سرمایه گذاران بین المللی ترغیب به سرمایه گذاری در کشورهای دیگر می‌شوند.
در واقع، کشورها بر سر چگونگی تقسیم درآمد مالیاتی از شرکت‌ها و افرادی که در هر دو کشور فعالیت دارند، توافق می‌کنند. این موافقتنامه ها به کسب و کارها و افراد اطمینان می‌دهند که قوانین مالیاتی چگونه بر آنها اعمال خواهد شد.
موافقتنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف مالیات های شغلی، تجاری، سود سهام، بهره و حق امتیازها را پوشش می‌دهد. این توافق مشخص می‌کنند که چه نوع درآمدی در کدام کشور باید مالیات بدهد و در برخی موارد نرخ مالیات ها نیز تعیین می‌شود.
محتوای موافقتنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف
- مشخص می‌کند که اقامت مالیاتی یک شخص یا شرکت در کدام کشور تعیین می‌شود.
- نحوه تقسیم درآمد بین دو کشور را مشخص می‌کند.
- مالیات هایی را که مشمول موافقتنامه هستند، تعیین می‌کند.
- روش هایی برای جلوگیری از سوء استفاده از مفاد موافقتنامه و فرار مالیاتی را مشخص می‌کند.
این موافقتنامه شامل این موارد است :
افراد مشمول مشخص می شوند ؛ این قرارداد معمولاً شامل اشخاص حقیقی (افراد) و اشخاص حقوقی (شرکت‌ها) می‌شود که در یکی از دو کشور یا هر دو کشور مقیم هستند.
موضوع توافق تعیین می شود؛ این قرارداد به طور کلی بر روی مالیات بر درآمد، سرمایه و دارایی تمرکز دارد. این شامل مالیات بر سود شرکت ها، درآمد اجاره، سود سرمایه و سایر انواع درآمد می‌شود.
مفهوم اقامت تعیین می شود ؛ اقامت مالیاتی یک مفهوم مهم است و به این معنی است که فرد یا شرکت، از نظر مالیاتی، در کدام کشور مقیم محسوب می‌شود. عوامل مختلفی مانند محل اقامت اصلی، مرکز اصلی کنترل مدیریت، و محل انجام فعالیت های تجاری اصلی در تعیین اقامت مالیاتی نقش دارند.
قواعد تقسیم درآمد دقیقا تعیین می شود ؛ یکی از مهمترین مفاد این قراردادها، قواعد تقسیم درآمد است. این قواعد مشخص می‌کنند که چگونه درآمدی که در هر دو کشور ایجاد می‌شود، بین دو کشور تقسیم شود. به عنوان مثال، اگر یک شرکت ایرانی در آلمان شعبه داشته باشد، درآمدی که این شعبه تولید می‌کند، چگونه بین ایران و آلمان تقسیم خواهد شد؟
مالیات های قابل اعمال هم تعیین می شوند ؛ این قراردادها معمولاً مالیات های مستقیم مانند مالیات بر درآمد و مالیات بر ثروت را پوشش می‌دهند، اما ممکن است مالیات های غیر مستقیم مانند مالیات بر ارزش افزوده را نیز شامل شوند.
در نهایت، روش های جلوگیری از فرار مالیاتی هم در توافق‌نامه‌های مالیاتی دوجانبه (DTA) ذکر می شوند ؛ برای جلوگیری از سوء استفاده از این قراردادها و فرار مالیاتی، معمولاً مکانیسم های مختلفی در نظر گرفته می‌شود.
توافقنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف در ایران
خوب است بدانید، ایران با بیش از چهل کشور دنیا موافقتنامه اجتناب از مالیات مضاعف امضا کرده است، ترکیه، انگلستان، جمهوری آذربایجان، کره، بلاورس، سودان، اتریش، قزاقستان، زیمبابوه و بسیار دیگر از کشورها در این لیست قرار می گیرند، با امضای این موافقتنامه، موسسات و شرکت هایی که در کشور اصلی و مبدا اقدام به پرداخت مالیات کرده باشند ، نیازی نیست در کشور مقصد هم دوباره مالیات بدهند، ماده 105 قانون مالی کشور تبصره 3 می گوید ” زمان احتساب مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی ایرانی یا خارجی، اگر مالیاتی از قبل پرداخت شده است با رعایت مقررات از میزان مالیات کسر می شود و مانده پرداختی، گرفته خواهد شد.”
راهکارهای جلوگیری از مالیات مضاعف
برای جلوگیری از مالیات مضاعف و کاهش تأثیرات منفی آن، راهکارهای متعددی وجود دارد :
- توافق‌نامه‌های مالیاتی دوجانبه (DTA): این توافق نامه ها به کشورها اجازه می‌دهند که از بروز مالیات مضاعف جلوگیری کنند یا تأثیرات آن را کاهش دهند که در بخش قبل آن را شرح دادیم.
- برخی کشورها به شرکت ها و افراد اجازه می‌دهند تا مالیات هایی که در خارج از کشور پرداخت کرده‌اند را به عنوان اعتبار مالیاتی در کشور خود استفاده کنند. این امر به کاهش مالیات مضاعف کمک می‌کند و هزینه نهایی مالیاتی را کاهش می‌دهد.
- برخی کشورها قوانین و مقرراتی داخلی وضع کرده اند که به کاهش یا حذف مالیات مضاعف کمک می‌کند. برای مثال، ارائه معافیت های مالیاتی یا کاهش نرخ مالیات بر درآمد خارجی می‌تواند به کاهش بار مالیاتی کمک کند.
- همچنین سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، دستورالعمل ها و استانداردهایی برای کاهش مالیات مضاعف و جلوگیری از فرار مالیاتی ارائه می‌کند. کشورها می‌توانند با استفاده از این استانداردها و همکاری با یکدیگر، مسائل مالیاتی پیچیده را مدیریت کنند.
- البته خود شرکت ها و افراد هم می‌توانند با استفاده از روش های مختلف برنامه ریزی مالیاتی، از بروز مالیات مضاعف جلوگیری کنند. این روش ها شامل تغییر ساختار سازمانی، انتخاب روش های مناسب حسابداری و استفاده از وکیل مالیاتی حرفه‌ای می‌شود.
چالش‌ها و مسائل مرتبط با مالیات مضاعف
اگرچه تلاش‌های بسیاری برای کاهش مالیات مضاعف صورت گرفته است، اما همچنان چالش ها و مسائل متعددی در این زمینه وجود دارد.
- برای مثال، کشورها ممکن است تعاریف و مفاهیم مختلفی برای انواع درآمدها و هزینه ها داشته باشند که می‌تواند به بروز مالیات مضاعف منجر شود.
- اجرای توافق نامه های مالیاتی دو جانبه ممکن است با مشکلاتی مواجه شود، به ویژه زمانی که کشورها به‌طور کامل به تعهدات خود عمل نکنند.
- از سوی دیگر، با رشد اقتصاد دیجیتال و افزایش تجارت الکترونیک، تشخیص محل واقعی کسب درآمد و اعمال مالیات بر آن پیچیده تر شده است و گاهی مشخص نیست کشور مبدا کدام است.
- کشورها ممکن است به‌دنبال جلب سرمایه گذاری های خارجی با ارائه تخفیف ها و مزایای مالیاتی باشند که می‌تواند منجر به رقابت مالیاتی و بروز مالیات مضاعف شود.
بنابراین ، مالیات مضاعف یکی از چالش های مهم در دنیای اقتصادی امروز است که نیازمند توجه و همکاری بین المللی برای حل و فصل آن است. با توجه به جهانی شدن اقتصاد و افزایش تعاملات اقتصادی بین کشورها، اهمیت جلوگیری از مالیات مضاعف بیش از پیش احساس می‌شود. کشورها و سازمان های بین المللی باید با همکاری و تدوین قوانین و توافق نامه های مناسب، بستر مناسبی برای رشد و توسعه اقتصادی فراهم کنند.
همچنین از طریق اجرای توافق نامه های مالیاتی دو جانبه، ارائه اعتبارات مالیاتی، و استفاده از روش‌های برنامه ریزی مالیاتی، می‌توان تأثیرات منفی مالیات مضاعف را کاهش داد.