وقتی کیفیت، کمیت یا ارزش یک دارایی کاهش پیدا کند، اصطلاحا می‌گوییم که دارایی دچار استهلاک شده است. استهلاک دارایی به عنوان معیار مهمی برای دوام یک دارایی ثابت، معادل واگذاری ارزش آن به محصول تولید شده است. با گذشت زمان انتظار می‌رود که کارایی و بهره‌وری دارایی‌های ثابت کم‌تر شود؛ زیرا این دارایی به طور مداوم استفاده شده است. محاسبه استهلاک دارایی شامل ارزیابی میزان دوام است که با نشان دادن ارزش خالص دارایی، بهای تمام شده کالا‌ها و سود به دست آمده را محاسبه می‌کند. در این مقاله روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها را بررسی کرده و کمک می‌کنیم تا با این فرایند آشنا شوید.
منظور از استهلاک دارایی‌ها چیست؟
به سرشکن کردن و تخصیص بهای تمام شده دارایی ثابت به سال‌های عمر مفید آن، استهلاک گفته می‌شود. در روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها هدف این است که میزان سود حاصل اندازه‌گیری شود. یک اصل تحت عنوان تطابق هزینه با درآمد در حسابداری وجود دارد که با الزام واحد‌های تجاری باعث تبدیل دارایی به هزینه می‌شود. بدین ترتیب با کاهش عمر مفید دارایی، استهلاک آن به طور منظم به عملیات واحد اقتصادی به عنوان هزینه اختصاص داده می‌شود.
به کاهش کمیت، کیفیت و ارزش دارایی، استهلاک می‌گویند. با محاسبه استهلاک دارایی، حسابدار می‌تواند طول عمر مفید دارایی‌های شرکت را محاسبه و دارایی‌های مشهود و نامشهود را در ترازنامه ثبت کند. برای مثال یک شرکت تولید‌کننده قطعات یدکی خودرو را در نظر بگیرید که برای ارتقاء خط تولید، تجهیزاتی به ارزش ۱۰ میلیارد تومان خریده است.
با این تجهیزات امکان تولید ۱۰ هزار قطعه یدکی در سال وجود دارد. اما شرکت در سال اول تنها ۲۰۰ قطعه می‌سازد. در این شرایط که تنها از ۲ درصد ظرفیت تجهیزات استفاده شده، ۲۰۰ میلیون تومان هزینه استهلاک در ستون سود و زیان قرار می‌گیرد. ۹ میلیارد و ۸۰۰ میلیون هم به عنوان باقی مانده ترازنامه درج می‌شود.
استهلاک در حسابداری چه کاربردی دارد؟
در حسابداری هزینه خرید یک دارایی در یک سال مالی در طول عمر مفید آن دارایی پخش می‌شود؛ زیرا با در نظر گرفتن هزینه دارایی در ترازنامه، هزینه‌ها و بستانکاری آن سال به صورت نامتعارف بیش‌تر می‌شود. در نتیجه با عدم برابری دو طرف ترازنامه با یکدیگر، این موضوع نشان می‌دهد که حسابداری شرکت دچار اشکال است. دارایی‌ها به ۲ دلیل کلنگی یا استهلاک طبیعی، مستهلک می‌شوند.
منظور از استهلاک طبیعی همان مستهلک شدن در طول استفاده از دارایی است. اما استهلاک کلنگی به این دلیل رخ می‌دهد که دارایی به خاطر وجود دارایی دیگر، ارزش خود را از دست داده است. به طور کلی علل گوناگون استهلاک دارایی شامل موارد زیر هستند:
- گذشت زمان
- عدم کفایت
- مال تقلبی
- زنگ زدگی و پوسیدگی
- فرسودگی به دلیل استفاده از دارایی
انواع استهلاک دارایی در حسابداری
به طور کلی سه گروه از دارایی‌ها مشمول محاسبه استهلاک دارایی هستند:
- استهلاک دارایی‌های مشهود: دارایی‌های بلند مدت با موجودیت عینی شامل تجهیزات، ساختمان و…
- استهلاک دارایی‌های نامشهود: دارایی‌هایی با موجودیت عینی و فیزیکی که با دلیل حقوق و امتیازات خود مفید هستند. مثل حق تالیف، علائم تجاری و…
- استهلاک حسابداری کاهش منابع طبیعی: محاسبه استهلاک به دلیل استخراج یا مصرف از مقدار ذخیره شده، مثل معادن.
نحوه محاسبه هزینه استهلاک دارایی‌ها
محاسبه استهلاک دارایی‌ها متناسب با الگوی مصرف منافع اقتصادی آتی مورد انتظار و دارایی‌های مربوطه انجام می‌شود که در این روش آیین‌نامه استهلاک موضوع ماده ۱۴۹ اصلاحی قانون مالیات‌های مستقیم در نظر گرفته شده است. به طور کلی هزینه استهلاک دارایی تابع یک عامل واقعی و دو عامل برآوردی زیر است:
- بهای تمام شده در هنگام خرید
- عمر مفید دارایی
- ارزش اسقاط
فرمول محاسبه بهای تمام شده دارایی در زمان خرید:
بهای خرید + ارزش افزوده + هزینه حمل و نقل + هزینه نصب و راه‌اندازی
لازم به ذکر است برای تمامی موارد ذکر شده در فوق پیشنها ما دریافت مشاوره مالیاتی برای هر چه بهتر شدن فرایند و جلوگیری از مشکل در آینده است.
انواع روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها
در همه این روش‌ها مبلغ کل بهای تمام شده استهلاک‌پذیر، در طول عمر دارایی مستهلک می‌شود:
1- روش خط مستقیم
یکی از روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها روش خط مستقیم است که در آن ارزش دارایی در تمام طول عمر یکسان در نظر گرفته می‌شود. برای محاسبه استهلاک سالیانه به این روش، مبلغ قابل استهلاک در نظر گرفته شده بر سال‌های عمر مفید تقسیم می‌شود. در این روش هزینه استهلاک یکسان است و در هر سال مبلغ مشخصی کسر می‌شود.
فرمول محاسبه استهلاک به روش خط مستقیم به‌صورت زیر است:
عمر مفید ÷ (هزینه _ مبلغ ارزش افزوده)
مثال: فرض کنید برای یک شرکت ۳۰ میلیون تومان تجهیزات خریداری شده و قرار است که استهلاک دارایی با عمر مفید ۵ ساله محاسبه شود. در روش خط مستقیم ابتدا ارزش افزوده از مبلغ خرید کالا کم و بهای تمام شده تقسیم بر عدد ۵ می‌شود.
2- روش میزان تولید
اگر مقدار بهره‌وری محصول در طول عمر مفید بر اساس مقدار محصول تولید شده قابل محاسبه باشد، از روش میزان تولید استفاده می‌کنیم. میزان تولید به عنوان یکی از بهترین روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها وابسته به اندازه‌گیری میزان دقیق تولید است. برای محاسبه استهلاک یک محصول ابتدا باید ارزش اسقاط از بهای تمام شده را کم و سپس عدد به دست آمده را بر تعداد محصول برآورد شده در طول عمر مفید تقسیم کرد.
استهلاک یک واحد/عدد محصول: تعداد برآورد شده تولید محصول در عمر مفید ÷ (ارزش اسقاط _ بهای تمام شده خرید)
فرمول محاسبه استهلاک سالیانه به روش میزان تولید عبارت است از:
استهلاک سالیانه = استهلاک یک واحد محصول × تعداد محصولات تولید شده در سال
3- روش نزولی مضاعف
یکی دیگر از روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها، روش مانده نزولی مضاعف است که در آن ارزش دفتری دارایی در درصد ثابتی ضرب می‌شود. این درصد ثابت ۲ برابر نرخ استهلاک روش خط مستقیم است. محاسبه استهلاک به روش مانده نزولی مضاعف با این فرمول انجام می‌شود:
نرخ استهلاک = تعداد کل محصولات تولید شده ÷ (ارزش اسقاط دارایی _ بهای تمام شده دارایی)
بعد از به دست آمدن نرخ استهلاک، عدد به دست آمده در تعداد محصول تولید شده همان دوره ضرب می‌شود.
هزینه استهلاک دوره = نرخ استهلاک × محصول تولید شده همان دوره
4- روش مجموع سنوات
یکی دیگر از روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها روش محاسبه استهلاک مجموع سنوات است که با ضرب مبلغ قابل استهلاک دارایی در یک کسر به دست می‌آید. در این کسر مخرج، مجموع سال‌های عمر دارایی است.
فرمول محاسبه استهلاک به روش مجموع سنوات = (سال‌های باقی‌مانده/ مجموع رقم سال‌ها) × (هزینه _ ارزش فرسوده)
5- روش ساعت کارکرد
برای بعضی از دارایی‌ها محاسبه استهلاک بر اساس تعداد ساعات کارکرد آن دارایی انجام می‌شود. در عوض هر ساعت کارکرد این دارایی‌ها، منافع خدمتی آن‌ها کاهش پیدا می‌کند.
فرمول استهلاک یک ساعت کارکرد دارایی: تعداد ساعات کارکرد برآوردی در عمر مفید × (ارزش اسقاط _ بهای تمام شده خرید)
فرمول استهلاک سالیانه به روش ساعات کارکرد: استهلاک یک ساعت کارکرد × تعداد کارکرد دارایی در سال
مثال: اگر ماشینی در دوره جاری دو برابر دوره قبل کار کند، استهلاک آن هم دو برابر محاسبه می‌شود. استفاده از این روش برای بسیاری از اقلام دارایی مثل مبل، اثاثیه، ماشین تحریر و… امکان‌پذیر نیست. اما برای وسایل و ماشین آلات کاربرد دارد. یکی از روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها که به دلیل رعایت اصل تطابق هزینه با درآمد، منظم در نظر گرفته می‌شود، روش ساعات کارکرد است.
6- روش قسط السنین
یکی دیگر از روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها روش قسط السنین است که در آن هزینه استهلاک بر مبنای ارزش فعلی اقساط عادی یک ریال یا نرخ بازده سرمایه‌گذاری مورد انتظار معادل سپرده سرمایه‌گذاری بدهکار می‌شود. از نظر محاسباتی هم دارایی پس از پایان عمر مفید تقلیل پیدا می‌کند. در روش قسط السنین به تدریج سود تضمین شده سالانه کم‌تر و استهلاک انباشته بیش‌تر می‌شود.
اندازه‌گیری هزینه استهلاک سالانه به روش قسط السنین: (ارزش فعلی یک ریال با نرخ i به مدت n × ارزش باقی مانده) _ بهای تمام شده دارایی
7- روش وجوه استهلاکی
این روش که در تامین مالی شرکت‌های عمرانی و بزرگ کاربرد دارد، خطر اوراق صنایع استخراجی مثل نفت، زغال سنگ و… را پوشش می‌دهد. به دلیل اینکه دارایی‌های این صنایع مشمول هدررفت هستند.
بررسی و مقایسه روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها
در میان روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها، روش میزان تولید بهترین راه برای برخورد با دارایی فرسایش شده است. اگر دارایی بر اثر مصرف فیزیکی دچار فرسایش شده باشد، برآورد میزان تولید برای دارایی‌هایی که اندازه‌گیری کارکرد آن‌ها امکان‌پذیر است، انجام می‌شود. بر این اساس کامیون و هواپیما گزینه‌های مناسبی برای محاسبه استهلاک به روش میزان تولید هستند. روش‌های مجموع سنوات و نزولی مضاعف هم برای دارایی‌هایی که در سال اول درآمد بیش‌تری دارند، پیشنهاد می‌شوند.
محاسبه هزینه استهلاک برای کدام دارایی‌ها انجام می‌شود؟
هر دارایی که مشمول ویژگی‌های زیر باشد، مشمول محاسبه هزینه استهلاک هم می‌شود:
- مال شما باشد.
- امکان تعیین عمر مفید آن وجود داشته باشد.
- از آن برای تولید درآمد برای کسب درآمد‌های آتی استفاده می‌شود.
- انتظار می‌رود بیش‌تر از یک دوره مالی عمر مفید داشته باشد.
برخی از نمونه‌های رایج دارایی‌های مستهلک شده عبارت‌اند از:
- کامپیوتر‌ها
- ساختمان
- وسایل نقلیه
- لوازم و تجهیزات
- مبلمان اداری و…
جدول محاسبه استهلاک چیست؟
یکی از پیش نیاز‌های استفاده از روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها، استفاده از جدول استهلاک است. این جدول اطلاعات زیر را شامل می‌شود:
- تاریخ خرید
- شرح دارایی
- قیمت اسقاط
- عمر مفید مورد انتظار
- مبلغ استهلاک انباشته
- کل قیمت پرداخت شده برای دارایی
- رقم استهلاک قابل کسر در سال کنونی
- نحوه محاسبه هزینه استهلاک دارایی‌ها
- خالص ارزش دفتری دارایی (هرگونه استهلاک انباشته از کل قیمت پرداختی کسر می‌شود. )
استهلاک انباشته
استهلاک انباشته نشان‌دهنده ارزش خالص یک دارایی ثابت است و جمع کل هزینه‌های استهلاک ثبت شده از زمانی که خرید یک دارایی انجام شده می باشد. این حساب در ترازنامه به عنوان یک حساب دارایی با ماهیت بستانکار ثبت می‌شود. استهلاک انباشته یک هزینه حسابداری بوده و جهت هزینه‌های یک دارایی ثابت در طول عمر آن استفاده می‌شود و در صورت سود و زیان به عنوان هزینه ثبت می شود و از سود خالص کاسته می شود.
استهلاک انباشته با گذشت زمان افزایش یافته و ارزش دارایی ثابت را پایین تر می آورد. که دلایل متفاوتی دارد مثل فرسوده شدن دارایی به صورت طبیعی یا استفاده از آن و یا استهلاک های مربوط به نوسان قیمت ها و همچنین می‌توان برای محاسبه ارزش دارایی ثابت استفاده از آن استفاده کرد.
فرض می کنیم یک دارایی به ارزش 100 میلیون تومان خرید کرده ایم که عمر مفید آن 10 سال می باشد و نرخ استهلاک آن نیز 5 درصد در سال است. در نتیجه هزینه استهلاک سالانه آن 5 میلیون تومان بوده و استهلاک انباشته آن پس از 10 سال به 50 میلیون تومان می رسد. استهلاک انباشته این دارایی نشان‌دهنده ارزش خالص آن پس از 10 سال استفاده است
سخن پایانی
هر چیزی که ارزش ریالی یا دلاری داشته باشد، چه ملموس مشهود باشد و چه غیر ملموس غیر مشهود، دارایی به حساب می‌آید. استهلاک دارایی به معنای کاهش ارزش دارایی در طول زمان است. روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها بر اساس نوع دارایی و نوع کسب‌وکار متفاوت هستند.
در بیش‌تر این روش‌ها محاسبه استهلاک اصلا سخت نیست. پس این امکان فراهم شده تا خیلی راحت محصولی که ارزش خود را از دست داده، شناسایی شود. بدین ترتیب با کاهش هزینه بنگاه اقتصادی، تمرکز و بودجه بیش‌تری برای طراحی و تولید محصول در نظر گرفته می‌شود.
شما می‌توانید برای محاسبه استهلاک دارایی‌ها و انتخاب بهترین روش آن از خدمات حسابداری، حسابرسی، امور مالیاتی و… در رایان محاسبان استفاده کنید. برای کسب اطلاعات بیش‌تر در ارتباط با این خدمات یا اعزام حسابدار برای محاسبه استهلاک دارایی‌ها باید از طریق راه‌های درج شده در سایت با ما در ارتباط باشید.
